آشنایی با اضطراب جدایی در کودکان

برخی از کودکان به هنگام جدایی از والدین خود، به شدت نگران می‌شوند. این نگرانی همراه با علائمی همچون گریه، اضطراب زیاد، قشقرق و … است. این علائم ناشی از اختلالی به نام اضطراب جدایی در کودکان است. کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی تحت هیچ شرایطی حاضر به ترک والدین خود نیستند و این موضوع والدین را به شدت نگران می‌کند. گرچه اضطراب جدایی والدین را به شدت کلاقه می‌کند، اما اگر به موقع تشخیص داده شود به راحتی قابل کنترل خواهد بود.

اضطراب جدایی چیست؟

 اضطراب جدایی، یکی از اختلال‌های دوران کودکی است. کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی وقتی از مراقب اصلی خود یا والدین دور می‌شوند و در محیطی نا آشنا قرار می‌گیرند، اضطراب بسیار شدیدی نشان می‌دهند و یا حتی دچار وحشت‌زدگی می‌شوند. کودک مبتلا به اضطراب جدایی از اینکه در خانه تنها بماند به شدت مضطرب می‌شود. این کودکان معمولا از رفتن به خانه دوستان و یا مدرسه نیز امتناع می‌کنند. اضطراب جدایی باعث می‌شود کودکان همیشه نگران از دست دادن والدین یا مراقبان خود باشند. کودکِ مبتلا به اضطراب جدایی غالبا از تهوع، سردرد، دل درد یا تپش قلب رنج می‌برد.

تفاوت اضطراب جدایی و اضطراب طبیعی

یکی از سوالاتی که ذهن والدین را به خود مشغول می‌سازد، این است که تفاوت اضطراب جدایی و اضطراب طبیعی چیست؟ آیا هر کودکی که از جدایی از والدین خود گله و شکایت کند مبتلا به اختلال اضطراب جدایی است؟

اضطراب یکی از هیجان‌هایی است که هر کودکی به طور فطری با این هیجان متولد می‌شود. این هیجان باعث می‌شود فرد، خطر را درک کند و بتواند به موقع از خودش دفاع کند. یکی از انواع اضطراب‌هایی که کودکان با آن رو به رو می‌شوند، اضطراب جدایی است. همه کودکان به طور طبیعی از سن 6 ماهگی به بعد اضطراب جدایی را تجربه می‌کنند. این اضطراب بخشی از فرایند رشد طبیعی کودکان است و نشان‌دهنده توانایی  کودک در تشخیص والدین از سایر افراد است.

اضطراب جدایی معمولا در سن 18 ماهگی به اوج خود می‌رسد و پس از آن با رشد شناختی کودک انتظار داریم که کاهش یابد. بنابراین تجربه اضطراب در سنین 6 ماهگی تا 2 سالگی طبیعی بوده و به تدریج کاهش می‌یابد. اما اگر با افزایش سن کودک از شدت این نگرانی و اضطراب کاسته نشود و حتی شدید‌تر شود و  عملکرد کودک را مختل کند، مثلا باعث شود از رفتن به مدرسه یا مهد کودک امتناع کند یا اصرار داشته باشد شب کنار والدین خود بخوابد و یا حاضر نباشد چند ساعتی را بدون حضور والدین سپری کند، نشان‌دهنده وجود اضطراب جدایی در کودک است.

مهم‌ترین علائم اضطراب جدایی؟

کودکان مبتلا به اضطراب جدایی حداقل 3 مورد از علائم زیر را در طول یک بازه 4 هفته‌ای نشان می‌دهند:

• هنگامی که کودکان از خانه یا افراد مهمی که به آن ها دلبستگی دارد جدا می‌شود یا احساس می‌کند که به زودی جدا خواهد شد، به طور مکرر دچار استرس شدید می‌شوند.
• کودکِ مبتلا به اضطراب جدایی به طور دائم و شدت نگران است که مبادا یکی از افراد مهمی را که به آن‌ها دلبستگی دارد از دست بدهد یا بلایی بر سر او بیاید. مثلا دچار بیماری شود، تصادف کند و یا … .
• اضطراب جدایی باعث می‌شود کودکان به شدت نگران باشد وقایعی باشد که بین او و والدین جدا می‌اندازد. مثل گم شدن، آدم ربایی و … .
• کودکان مبتلا به اضطراب جدایی هرگز دوست ندارند از خانه دور شوند.
• این کودکان به شدت از تنها ماندن در خانه بدون والدین می‌ترسند.
• کودکان مبتلا به اضطراب جدایی به طور مکرر کابوس‌هایی می بینند که موضوع آن‌ها جدایی است.
• کودکی که دچار اضطراب جدایی است اگر از خانه یا افراد مهمی که به آن‌ها دلبستگی دارد جدا شود یا احساس کند که به زودی جدا خواهد شد علائمی همچون سردرد، تهوع، استفراغ یا معده درد را تجربه می‌کند.

مقاله پیشنهادی: «راه‌های تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان»

چرا کودکم دچار اضطراب جدایی می‌شود؟

همان‌طور که گفته شد تجربه اضطراب، بخشی از فرایند طبیعی رشد در هر کودکی است اما گاهی این اضطراب طولاتی‌تر شده و تبدیل به اختلال اضطراب جدایی می‌شود. عوامل مختلفی از جمله خلق و خوی کودک، نوع تربیت والدین و …  می‌تواند منجر به ایجاد اضطراب جدایی شود. در ادامه این عوامل توضیح داده می‌شود.

• خلق و خوی کودک

به طور طبیعی هر کودکی با یک سری ویژگی‌های شخصیتی به دنیا می‌آید که به آن خلق و خو می‌گوییم. مثلا بعضی از کودکان آرام‌تر هستند و یا بعضی به شدت ناآرام و مدام گریه می‌کنند. برخی خوش اخلاق هستند و تعامل بهتری با سایر افراد دارند. این ویژگی‌ها تا حدی ذاتی بوده اما نحوه تعامل والدین نیز بر آن اثر‌گذار است و می تواند آن را تشدید کند یا کمی تعدیل کند. اکثر کودکانی که دچار اضطراب جدایی می‌شوند، به طور ذاتی نسبت به اضطراب آسیب‌پذیری بیشتری دارند و در مواجهه با افراد غریبه بیشتر از سایر کودکان مضطرب می‌شوند.

• فرزند پروری

والدین معمولا روش‌های تربیتی خاصی را برای کودکان خود در نظر می‌گیرند. برخی از این روش‌ها ممکن است ناخواسته منجر به شکل‌گیری اضطراب جدایی در کودکان شود. مثلا والدینی که به شدت کودک را حمایت می‌کنند و به او اجازه مستقل شدن نمی‌دهند ممکن است زمینه شکل‌گیری اضطراب جدایی را ایجاد کنند. در برخی موارد کودک خلق و خوی دشواری دارد و والدین از ابتدا او را مورد حمایت شدید خود قرار می‌دهند. این حمایت‌ها در صورتی که ادامه پیدا کند منجر به ایجاد اضطراب جدایی می‌شود.

• دلبستگی ضعیف

دلبستگی یک پیوند عاطفی عمیق بین مادر و کودک است که در دو سال اول تولد ایجاد می‌شود. شکل‌گیری این پیوند در سلامت روان کودک نقش بسیار مهمی دارد. چنانچه مادر یا مراقب اصلی کودک در دو سال اول حضور منظمی نداشته باشد یا به نیازهای کودک خود فورا رسیدگی نکند، کودک دچار دلبستگی ناایمن می‌شود. دلبستگی ناایمن یکی از علت‌های اختلال اضطراب جدایی است. چرا که کودک در 2 سال اول زندگی نتوانسته است پیوند عاطفی امنی با مادر برقرار کند و همیشه نگران از دست دادن مادر است.

راهکارهای مشاورلاین برای غلبه بر اضطراب جدایی

در صورتی که اضطراب جدایی به موقع درمان نشود، به مانعی جدی در رشد کودکان تبدیل می شود. این اختلال می تواند عملکرد کودک را به شدت مختل کند و حتی در نوجوانی و بزرگسالی نیز فرد را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین لازم است این اختلال به موقع درمان شود. با ما همراه باشید تا با مهم‌ترین راهکارهای درمانی برای غلبه بر اضطراب جدایی آشنا شوید.

• با کودک مبتلا به اضطراب جدایی همدلی کنید.

هیچ‌گاه گودکی که مبتلا به اضطراب جدایی است را مورد تمسخر قرار ندهید. این کار فقط اعتماد به نفس کودک شما را خدشه دار می‌کند. کودک نباید به خاطر مشکلی که دارد تحقیر شود. در عوض احساس کودک را تائید کنید. به او نشان دهید که حس اضطرابش را درک می‌کنید و می‌خواهید به او کمک کنید تا بر اضطرابش غلبه کند.

• دلایل اضطراب کودک خود را بشناسید.

برای اینکه اختلال اضطراب جدایی در کودکان به خوبی کنترل شود، لازم است تا علت‌های تداوم بخش این اختلال را نیز بشناسیم. منظور از علت‌های تدام بخش سبک فرزند پروری، نوع رفتار والدین با علائم کودک و روابط والدین با یکدیگر می‌باشد. گاهی مشکلات زناشویی موجب بدتر شدن این اختلال می‌شود. بنابراین بهتر است با کمک مشاوره آنلاین علت‌های تداوم بخش این اختلال را در در کودک خود به خوبی شناسایی کنید. مشاوره آنلاین به شما کمک می‌کند تا بتوانید سبک فرزند پروری خود را اصلاح کنید و الگوهای ارتباطی که در خانواده وجود دارد را بهبود ببخشید.

• آموزش تنظیم هیجان

یکی از راهکارهایی که در کنترل اضطراب جدایی کودکان بسیار اثر بخش است تنظیم هیجان است. کودکی که مبتلا به اضطراب جدایی است هر روز با حجم انبوهی از اضطراب و نگرانی مواجه است. مشاوره آنلاین به کودک شما می‌آموزد که علائم اضطراب را در خود بشناسد، بتواند در مواقع لزوم با استفاده از تکنیک‌های ریلکسیشن خود را آرام کند و از همه مهم‌تر یاد می‌گیرد تا راجع به احساسات خود صحبت کند.

• مواجهه

برای اینکه کودک بر اضطراب خود غلبه کند باید ساعاتی از روز را تنها باشد. اما این تنهایی نباید به یکباره و بدون هیچ توضیحی برای کودک اتفاق بیفتد. با همکاری فرزند خود لیستی از موقعیت‌هایی را برایش اضطراب آور است را تهیه کنید. این موقعیت ها را به ترتیب اضطرابی که ایجاد می‌کند درجه بندی کنید. مثلا ممکن است رفتن به مهد کودک یا یک کلاس هنری برای کودک شما به شدت اضطراب‌آور باشد اما ماندن در خانه همراه با یک مراقب و بدون حضور والدین برایش اضطراب کمتری داشته باشد.

موقعیتی که کم‌ترین اضطراب را ایجاد می‌کند، انتخاب کنید. با همکاری خود کودک یک زمان مشخص را تعیین کنید. مثلا به او بگویید نیم ساعت باید در این کلاس بدون من حضور داشته باشی یا یک ساعت در خانه مادربزرگ باید باشی. در این حالت بسیار مهم است که حتما سر ساعت تعیین شده برگردید تا حس اطمینان کودک لطمه نخورد.

ممکن است در حین اجرای این تکنیک کودک به شدت بی‌قراری کند و یا نخواهد تنها بماند اما شما باید مصمم باشید و تنها با احساس او همدلی کنید ولی به هیچ وجه کوتاه نیایید. می‌توانید به او بگویید می فهمم که نگران هستی ولی باید نیم ساعت اینجا بمونی و من قول می‌دهم که خیلی زود برگردم.

وقتی این کودک این موقعیت را پشت سر گذاشت او را مورد تشویق قرار دهید و از اینکه این کار را انجام داده است از او تشکر کنید. به مرور مدت زمان تنهایی کودک را افزایش دهید. چنانچه در اجرای این تکنیک با ابهام رو به رو بودید یا نیاز به توضیحات بیشتری داشتید، دکتر مهدی امینی پاسخ گوی سوالات شما خواهد بود.