بیش‌فعالی در کودکان یا ADHD یکی از اختلالات رفتاری مهم در زندگی آنها هست. به همین علت، تشخیص درست این اختلال بسیار مهم است. ممکن است اینطور تصور شود کودکانی که بیشتر از همسالان خود تحرک و جنب و جوش دارند، بیشفعال هستند. شاید والدینی که کودکان پر جنب و جوشی دارند هم دچار این تصور شوند. اما بد نیست بدانید، اختلال بیش‌فعالی چیزی متفاوت‌تر از این تصورات است. همچنین، برای تشخیص درست آن باید از کمک مشاور و روانشناس متخصص استفاده کرد. در این مقاله، شما را با این اختلال و انواع آن آشنا کرده و راه‌های تشخیص و درمان آن را مرور می‌کنیم.
بیش‌فعالی(ADHD) چیست؟
بیش‌فعالی(ADHD) نوعی اختلال عصبی رشدی شایع است که معمولاً در اوایل کودکی و قبل از هفت سالگی ظاهر میشود. این اختلال باعث سخت‌تر شدن مهار رفتارهای ناخودآگاه در کودکان میشود. این رفتارهای ناخودآگاه شامل حرکت، گفتار و حتی کم توجهی هستند. ممکن است بچه‌هایی را بشناسید که آرام نمی‌نشینند، به صحبت‌ها توجه نمی‌کنند یا از انجام دستورات سر پیچی می‌کنند. حتی ممکن است در زمان‌های نامناسب نظرات نامناسب دهند. این کودکان را با برچسب مشکل‌دار معرفی می‌کنند یا به دلیل تنبلی و بی‌نظمی از آنها انتقاد میشود. در حالی که ممکن است این کودکان مبتلا به ADHD باشند.
نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان
حواسپرتی در کودکان، بی‌قراری یا بی‌حوصلگی به همراه رفتارهای تکانشی به معنی بیش فعالی در کودکان نیست. توجه، رفتار درست و خویشتن‌داری به تدریج و با رشد کودک تغییر پیدا می‌کند. کودکان به کمک والدین و معلمان این مهارت‌ها را یاد می‌گیرند. اما در بعضی از بچه‌ها این رفتارها پیشرفت نمی‌کند و ادامه پیدا کردن آنها باعث بروز مشکلاتی در مدرسه، خانه و بین دوستانشان میشود. ممکن است این رفتارها همان ADHD باشند. ممکن است علائم بیش‌فعالی در سنین پایین نیز دیده شود، اما اگر فرد واقعاً مبتلا به آن باشد باید با تغییر شرایط جدید مثل شروع مدرسه، این علائم تشدید شود.
انواع بیش‌فعالی (ADHD)
تصور اغلب مردم از بیش‌فعالی، کودکانی خارج از کنترل و اصطلاحاً “از دیوار صاف بالا رونده” است. اما واقعیت پیچیده‌تر است و نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان متفاوت است. بعضی از کودکان مبتلا به بیش‌فعالی جنب و جوش زیادی دارند. این در حالی است که بعضی دیگر ساکت و گوشه‌گیر بوده و فقط مشکل در جمع کردن حواس و تمرکز دارند. ممکن است بعضی از کودکان بیشفعال، تمرکز بیش از حدی روی یک کار داشته باشند ولی کارهای دیگر را به خوبی انجام ندهند. بعضی از این کودکان هم بی‌توجهی کمتری دارند اما رفتارهای آنها بیش از حد تکانشی است. براساس، علائم و نشانه‌های مختلف بیش فعالی به سه نوع تقسیم میشود.
بیش‌فعالی از نوع بی‌توجهی
کودکانی که دارای بیش‌فعالی از نوع بی‌توجه هستند (به راحتی حواسشان پرت میشود) در تمرکز و ادامه دادن یک کار مشکل دارند. این نوع بیش فعالی در کودکان در توانایی توجه آنها اختلال ایجاد می‌کند. چنین کودکانی نمی‌توانند خوب به دستورات گوش کنند و جزئیاتی که مهم هست را از دست می‌دهند. آنها اگر کاری را شروع کنند نمی‌توانند آن را به اتمام برسانند. رویاپردازی، بیش از حد به خود مشغول بودن، غافل بودن از کارهای مهم، فراموشکاری و گم کردن لوازم شخصی از علائم شایع در آنها است.
بیش‌فعالی از نوع پرتحرکی/ تکانشگری
این کودکان معمولاً پر جنب و جوش و بی‌قرار هستند و زود خسته می‌شوند. برای آنها مشکل است که یک جا ثابت بنشینند یا ساکت بمانند. آنها کارها را با عجله انجام می‌دهند و در اثر بی‌دقتی دچار اشتباه می‌شوند. به جاهایی که نباید سرک می‌کشند. بچه‌هایی که تکانشی هستند خیلی سریع و قبل از فکر کردن عمل می‌کنند. ممکن است وسط حرف بپرند، چنگ بزنند یا رفتار خطرناک بروز دهند. واکنش‌های احساسی این کودکان بسیار شدید و افراطی است.
بیش‌فعالی نوع ترکیبی
براساس، گفته موسسه ملی سلامت روان (NIMH)، اکثر کودکان دارای بیش‌فعالی، مبتلا به نوع ترکیبی ADHD هستند. این نوع در پسران بیشتر از دختران دیده میشود. در این نوع، ترکیبی از علائم پرتحرکی و نقص توجه (حواسپرتی) دیده میشود. ممکن است اکثر افراد درجاتی از بی‌توجهی یا رفتار تکانشی را تجربه کنند، اما این مسئله در افراد مبتلا به ADHD بسیار شدیدتر است. نحوه عملکرد آنها در خانه، مدرسه، محل کار و موقعیت‌های اجتماعی‌شان مختل است. این افراد در وظایف اصلی زندگی به شدت دچار مشکل هستند. علائم این اختلال گاهی در طول زمان تغییر می‌کنند. این مسئله ممکن است باعث تغییر نوع بیش‌فعالی هم بشود.
مقاله پیشنهادی: راه‌های تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان
چه عواملی باعث بیش‌فعالی در کودکان می‌شوند؟
در حال حاضر، دلیل قطعی ابتلا به ADHD شناخته نشده است. بعضی از افراد تصور می‌کنند، بیش فعالی در کودکان به دلیل مصرف قند زیاد، تماشای بیش از حد تلویزیون یا زندگی در یک محیط آشفته به وجود می‌آید. اما طبق تحقیقات این ادعاها مورد تایید نبوده است. محققین عامل ژنتیک را در بروز بیش‌فعالی تاثیرگذار می‌دانند. اگر یکی از والدین و حتی یکی از خویشاوندان مبتلا به بیش‌فعالی باشند احتمال ابتلای کودک به ADHD افزایش می‌یابد. از جمله عوامل تاثیرگذار دیگر می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- آسیب مغزی
- قرار گرفتن در معرض سموم، مانند سرب، در دوران بارداری یا نوزادی
- استفاده از الکل یا تنباکو در طول دوره بارداری
- وزن کم نوزاد هنگام تولد
- زایمان زودتر از موعد
نحوه تشخیص بیش‌فعالی در کودکان
برخی نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان ممکن است قبل از 7 سالگی مشاهده شوند. اگر فکر می‌کنید کودک شما مشکوک به داشتن این اختلال هست با روانشناس یا روانپزشک متخصص مشورت کنید. آزمایشی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد. با توجه به اینکه علائم ADHD با سایر اختلالات مشترک است متخصصان یک چکاپ کامل از فرد انجام می‌دهند. برای تشخیص ADHD روانشناس یا روانپزشک متخصص با والدین و بچه‌ها صحبت می‌کند. متخصص از شما و معلم فرزندتان لیستی در مورد رفتار فرزندتان می‌خواهد. بعد از دریافت این اطلاعات از موارد زیر برای تشخیص اینکه آیا کودک به ADHD مبتلا هست یا نه؟ استفاده میشود:
- مشکل کودک در توجه، بیش فعالی یا تکانشگری بیش از حد معمول کودک
- ادامه دار بودن علائم به مدت چند سال
- تاثیر علائم در مدرسه و خانه روی زندگی کودک
- عدم وجود اختلال دیگر
برای تشخیص بیش‌فعالی در کودکان باید کودک حداقل شش مورد از نه علائم اصلی بیش فعالی را داشته باشد. در صورتی که این رفتارها به مدت شش ماه ادامه داشته باشد و زندگی روزمره فرد را مختل کند، این اختلال تایید میشود. گاهی ممکن است اولین نوع تشخیص ADHD پس از سال‌‌ها تغییر کند. به همین علت، علائم بیش‌فعالی کودک را باید دائماً ارزیابی کرد.
راه‌های درمان بیش‌فعالی (ADHD) در کودکان
پمتخصصان متناسب با تشخیص خود، ممکن است راه‌های مختلفی را برای درمان بیش‌فعالی پیشنهاد کنند. درمان ADHD معمولاً شامل این موارد است:
- دارو درمانی
از دارو برای افزایش توانایی مغز، توجه، خودکنترلی و کاهش سرعت مغز و …، استفاده میشود.
- رفتار درمانی
در این نوع درمان به بچه‌ها برای کسب مهارت‌های اجتماعی، عاطفی و برنامه‌ریزی کمک می‌کنند.
- آموزش والدین
والدین آموزش می‌بینند تا بهترین واکنش را در مقابل مشکلات رفتاری کودکان ADHD ارائه دهند.
- پشتیبانی مدرسه
معلمان با دریافت آموزش‌های مخصوص و کمک به بچه‌های مبتلا به ADHD می‌توانند باعث افزایش لذت کودکان از مدرسه شوند.
جمع‌بندی
مشاهده علائم بیش‌فعالی در کودکان به معنی ابتلای قطعی آنها به این اختلال نیست. در این مقاله، علائم و نشانه‌ها را به طور کلی بررسی کردیم که می‌توانید با مطالعه آن بیشتر با اختلال ADHD آشنا شوید. در صورتی که این علائم را در کودک خود مشاهده کردید قبل از هر چیزی با روانشناس و روانپزشک متخصص کودک، مشورت کنید. آنها به شما برای تشخیص و درمان کمک می‌کنند و در صورت لزوم طرح درمانی مناسب برای کودک شما را شروع خواهند کرد.
