هر فرد در طول زندگی خود با چالش‌های زیادی روبه‌رو می‌شود. این چالش‌ها در رابطه با مسائل مختلف زندگی همچون مسائل خانوادگی، اجتماعی، روابط بین فردی و غیره اتفاق می‌افتند. فردی که سلامت روان مناسبی دارد تا حد زیادی می‌تواند این مسائل و چالش‌ها را حل کند. حل مشکلات برای کسی که سلامت روان کافی ندارد، پیچیده‌تر و گاها غیرممکن است. به همین علت، با تغییر سبک زندگی در دنیای مدرن و بی‌توجهی به خودمراقبتی‌ها، میزان استرس و فشار بر افراد افزایش می‌یابد. همین موضوع به اهمیت مراقبت از سلامت روان در شرایط حاد و چالش‌زا تاکید دارد. در این مقاله، مفهوم سلامت روان و عوامل موثر بر آن را بررسی می‌کنیم. همچنین، روش‌هایی کاربردی برای خودمراقبتی ارائه می‌دهیم. با انجام این کارها می‌توانید از سلامت روان خود مراقبت کرده و زندگی بهتر و با کیفیتتری را داشته باشید.
تعریف سلامت روان
براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامتی به معنای سلامت کامل فرد از نظر جسمی، روانی و اجتماعی است. به همین علت، سلامت روان را می‌توان جز معیارهای اصلی سلامتی به شمار آورد. همچنین، این سازمان بر این موضوع که عدم ابتلا به بیماری نشانی برای سالم بودن فرد نیست، اشاره دارد. سلامت روان سطحی از رفاه به همراه رفاه عاطفی، روانی و اجتماعی را در فرد ایجاد می‌کند. فرد سالم توانایی مدیریت استرس‌های زندگی، برقراری روابط مناسب با افراد در خانواده و اجتماع، ثمربخشی و خلق جامعه‌ای مفید را دارد. سلامت روان بر میزان رضایت افراد از زندگی، عملکرد، روابط و حتی سلامت جسمی آنها تاثیرگذار است. بسیاری از بیماری‌های جسمی به واسطه عدم توجه به سلامت روان در گذر زمان به وجود می‌آیند.
عوامل تاثیرگذار بر سلامت روان
سطح سلامت روان یک فرد در طول زندگی بارها تغییر می‌کند. دلیل مشخصی برای این تغییر وجود ندارد، اما می‌توان مجموعه عوامل موثر بر سلامت روان را شناسایی کرد. بعضی از این عوامل عبارتند از:
- ژنتیک
بعضی از بیماری‌های روانی از راه ژنتیک به فرزندان منتقل می‌شوند. اما ممکن است فردی که از نظر ژنتیکی در بستر اختلال روانی قرار دارد، هرگز در شرایط ابتلا به این بیماری قرار نگیرد و مبتلا نشود.
- تجربه زیسته
هر فرد تجربیات مختلفی را در طول زندگی از سر می‌گذراند که ممکن است بر سلامت روان او تاثیرگذار باشند. به عنوان مثال، می‌توان به خشونت، تجاوز، بیماری مزمن و از دست دادن نزدیکان در زندگی اشاره کرد.
- خانواده
وجود خانواده‌ای با روابط سالم، الگوی عاطفی صحیح و حمایت‌گر در سلامت روان فرد بسیار تاثیرگذار است. عدم وجود پایگاه امن در خانواده، فرد را از نظر روانی به شدت دچار آسیب می‌کند.
- عوامل اجتماعی
حضور موثر در اجتماع، برخورداری از جایگاه شغلی مناسب، درآمد کافی و ثبات اقتصادی بر بخش بزرگی از سلامت روان فرد تاثیرگذار هستند. عدم وجود این عوامل زمینهساز آسیب‌های روانی هستند.
- عوامل فرهنگی
تبعیض نژادی، تبعیض جنسیتی، نابرابری و عوامل فرهنگی بر سلامت روان فرد تاثیر دارند.
مقاله پیشنهادی: « 6 نشانه مهم اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین»
چگونه از سلامت روان خود مراقبت کنیم؟
وجود یک سبک زندگی سالم، افراد را از ابتلا به بیماری‌های زیاد در امان نگه می‌دارد. مراقبت از سلامت روان با تغییر سبک زندگی و توجه به خودمراقبتی امکان‌پذیر است. خودمراقبتی، انجام کارهایی است که سلامت جسم و روان فرد را بهبود می‌بخشند. مدیریت استرس، افزایش انرژی، سلامت جسمی، آرامش و نشاط از نتایج خودمراقبتی هستند. در ادامه، به چند مورد از کارهایی که می‌توان از آنها برای افزایش خودمراقبتی استفاده کرد، اشاره می‌کنیم.
مدیریت اخبار
افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی باعث شده افراد در معرض هجوم اخبار و تبلیغات مختلف قرار بگیرند. اینکه افراد به صورت مداوم در معرض اخبار بد یا منفی قرار بگیرند باعث افزایش استرس و اضطراب آنها می‌شود. به همین خاطر، باید برای کاهش عواقب این مسائل حضور خود را در شبکه‌های اجتماعی مدیریت کرد. بسیاری از تبلیغ‌کنندگان محصول، با هدف افزایش فروش نقاط ضعف افراد را مورد هدف قرار می‌دهند. ممکن است افراد با دیدن این موارد دچار کاهش عزت نفس و عدم اعتماد به نفس شوند. اگر احساس کردید فشار زیادی از طرف اخبار و تبلیغات متوجه شما شده است، مدتی از آنها دوری کنید. فراموش نکنید، سلامت روان اولویت شما است.
ورزش و سرگرمی
سبک زندگی خود را تغییر دهید. ورزش مداوم و منظم را در روتین روزانه خود قرار دهید. ورزش کردن صرفاً برای دستیابی به لاغری یا تناسب اندام نیست. بلکه، ترشح مواد درونریز مرتبط با شادی حین ورزش از افسردگی جلوگیری می‌کند. نیازی نیست زمان زیادی در روز را به ورزش اختصاص دهید. کافیست، روزانه ۲۰ الی ۳۰ دقیقه به حرکات ورزشی بپردازید. پس از مدتی خواهید دید که انرژی، روحیه و اعتماد به نفس شما افزایش پیدا می‌کند. اگر زمانی برای ورزش مداوم ندارید، می‌توانید حرکات را در طول روز و چندین نوبت کوتاه انجام دهید. زمان‌هایی در روز را به خودتان اختصاص دهید و در آن به انجام سرگرمی‌های مورد علاقه خود بپردازید.
رژیم غذایی سالم
یکی از نکاتی که در مراقبت از سلامت روان باید به آن توجه داشته باشید، وجود رژیم غذایی سالم است. مصرف غذاهای سالم، میوه و سبزیجات و آب فراوان باعث افزایش انرژی و تمرکز در افراد می‌شود. مصرف غذاهای حاوی قند علاوه بر افزایش چربی و وزن، باعث افزایش ابتلا به بیماری دیابت می‌شوند. همچنین، پرهیز از نوشیدنی‌های کافئین‌دار و مضر همچون قهوه را در لیست برنامه غذایی خود قرار دهید. در ضمن، شما می‌توانید مصرف آبمیوه‌های طبیعی و دمنوش را در لیست نوشیدنی‌های روزانه خود قرار دهید.
ارتباط با خانواده و دوستان
تنهایی و تنها ماندن باعث بهبود وضعیت روانی شما نمی‌شود. سعی کنید با دوستان و افراد خانواده خود ارتباط مستمر و مداوم داشته باشید. ارتباط تلفنی یا حضور در شبکه‌های اجتماعی برای این مورد کافی نیست. پیشنهاد می‌شود، در جمع دوستان و خانواده خود حضور فیزیکی داشته باشید و نیازهای عاطفی خود را بدین صورت پاسخ دهید. انسان موجودی اجتماعی است و حضور در میان دیگران باعث شکوفایی و رشد او می‌شود.
خواب کافی
به اندازه کافی بخوابید و در طول روز هم به خودتان استراحت دهید. داشتن خواب کافی باعث افزایش توانمندی‌های ذهنی شما می‌شود. توجه داشته باشید، خواب کافی به معنی زیاد خوابیدن نیست. حتما خواب شبانه 7 الی 9 ساعته داسته باشید. به این ترتیب، برای انجام فعالیت‌های یک روز شلوغ و پرکار آمادگی بیشتری خواهید داشت. کم‌خوابی باعث کاهش تمرکز، کاهش کیفیت کار و زندگی می‌شود. قبل از رفتن به رختخواب لوازم الکترونیکی را کنار بگذارید و محیط آرامی برای خواب خود آماده کنید. شما با کمک مدیتیشن و تمرینات تنفسی می‌توانید ذهن خود را متمرکز و آرام نگه دارید.
چه زمانی به متخصص روانشناس مراجعه کنیم؟
ممکن است در اثر اتفاق و تجربه‌ای تلخ یا فشارهای اجتماعی، علائم ناراحت کننده‌ای نظیر استرس و اضطراب را تجربه کنید. اگر این علائم را در خود مشاهده کردید و بیش از دو هفته آنها ادامه پیدا کردند، زودتر به متخصص مراجعه کنید. صبر در این موارد باعث بهبودی شما نمی‌شود، بلکه باعث افزایش آسیب به شما می‌شود. حتی ممکن است این مشکل باعث طولانی و سخت شدن پروسه درمان شما شود. از علائم دیگری که در صورت مشاهده آنها باید به متخصص مراجعه کنید می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- غمگینی مفرط
- اضطراب و نگرانی دایمی
- مشکلات خواب
- مشکل تمرکز
- تغییر اشتها
- ناتوانی در انجام مسئولیت‌ها
- افکار منفی
جمع‌بندی
مطالبی که در این مقاله برای مراقبت از سلامت روان گفته شد، شاید به نظر ساده بیایند. اما در واقع همین قدم‌های کوچک برای رسیدن به سلامت روان بسیار موثر هستند. برعکس، گاهی انجام این اقدامات کوچک برای بعضی از افراد سخت و طاقت فرسا است. شما با در نظر گرفتن اهمیت سلامت روان و تاثیر آن در زندگی‌تان به ضرورت خودمراقبتی پی برده‌اید. شاید در ابتدا، ایجاد تغییر در زندگی برایتان سخت به نظر آید، اما وقتی تصمیم بگیرید و شروع کنید با دیدن نتایج اولیه در مسیر خود مصمم می‌شوید. خلق زندگی‌ای خودآگاهانه و متمرکز بر اهداف باعث ارتقا و بهبود کیفیت زندگی شما می‌شود. همینطور علاوه بر مدیریت و بهبود کیفیت زندگی خود می‌توانید بر زندگی اطرافیانتان هم تاثیرگذار باشید.
