آشنایی با انواع اختلال شخصیت مرزی (BPD) یا بوردرلاین

انواع اختلال شخصیت مرزی (BPD) یا بوردرلاین یک اختلال روانی پیچیده است که با نوسانات شدید هیجانی، روابط ناپایدار و رفتارهای تکانشی شناخته می‌شود. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، شیوع انواع اختلال شخصیت مرزی در جمعیت عمومی بزرگسالان بین 0.7 تا 2.7 درصد گزارش شده است. این در حالی است که نرخ شیوع این اختلال در محیط‌های درمان سرپایی حدود 12 درصد و در مراکز بستری روان‌پزشکی به حدود 22 درصد می‌رسد.

علائم و نشانه­‌های اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین

برای تشخیصBPD، حداقل پنج مورد از علائم زیر باید به‌صورت الگوی رفتاری مزمن و مداوم وجود داشته باشد:

• ترس شدید از طرد شدن و رها شدن (واقعی یا خیالی)
• روابط ناپایدار که بین ایده‌آل‌سازی و بی‌ارزش شمردن نوسان دارد
• خودپنداره ناپایدار
• بروز غیرمنتظره خشم شدید
• احساس مزمن بی­‌هدفی یا پوچی
• ناپایداری هیجانی، از جمله آشفتگی سریع و اضطراب
• افکار پارانوئید و تجزیه‌ای
• تکانشگری که منجر به رفتارهای بی‌پروا و آسیب‌زا می‌شود

افراد مبتلا به شخصیت مرزی هر کاری برای جلوگیری از احساس طرد شدن انجام می‌دهند و ممکن است به اتفاقات کوچک مانند تأخیر چند دقیقه‌ای فردی در یک قرار واکنش‌های شدید نشان دهند. این واکنش‌ها می‌توانند منجر به خشم شدید، رفتارهای تکانشی و حتی آسیب به خود شوند. در برخی موارد، این رفتارها شامل تمایلات خودکشی نیز می‌شوند، اگرچه اغلب قصد واقعی برای انجام آن وجود ندارد. برای اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله “ مهم‌ترین نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی کدامند؟ “ را مطالعه کنید

آیا اختلال شخصیت مرزی انواع مختلفی دارد؟

در حالی که در پنجمین ویرایش کتابچه تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) یک نوع کلی برای اختلال شخصیت مرزی ارائه شده است، تحقیقات نشان داده‌اند که این اختلال می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد که در شدت و الگوی علائم با یکدیگر تفاوت دارند. مهمترین نظریه در مورد انواع اختلال شخصیت مرزی توسط تئودور میلون (Theodore Millon)، مطرح شد. تخصص اصلی میلون بررسی و مطالعه آسیب‌­شناسی شخصیت و اختلالات شخصیت بود. بر اساس نظریه میلون، چهار نوع اختلال شخصیت مرزی وجود دارد که هرکدام ویژگی‌ها و رفتارهای خاص خود را دارند.

انواع شخصیت مرزی یا بوردرلاین

طبق نظریه تئودور میلون، اختلال شخصیت مرزی به چهار نوع مختلف تقسیم می‌شود:

• اختلال شخصیت مرزی ناامید (Discouraged Borderline)
• اختلال شخصیت مرزی تکانشی (Impulsive Borderline)
• اختلال شخصیت مرزی لجوج/ لجباز (Petulant Borderline)
• اختلال شخصیت مرزی خودتخریب‌گر (Self-Destructive Borderline)

افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی یا BPD ممکن است در یکی از این دسته‌ها قرار بگیرند یا ترکیبی از چندین نوع را تجربه کنند. این علائم همچنین می‌توانند در طول زمان تغییر کرده و به اشکال مختلف بروز پیدا کنند. در ادامه به تعریف انواع اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین پرداخته می­‌شود.

مقاله پیشنهادی: ۹ نشانه جدی اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین در رابطه عاطفی + پرسشنامه

 اختلال شخصیت مرزی ناامید

افراد دارای اختلال شخصیت مرزی ناامید (Discouraged Borderline)، رفتاری وابسته و چسبنده دارند و معمولاً در محیط‌های گروهی پیرو دیگران هستند، اما در عین حال احساس ناامیدی شدید دارند. این نوع از اختلال شخصیت مرزی به عنوان شخصیت مرزی با عملکرد بالا و یا  شخصیت مرزی آرام (Quiet Borderline) نیز شناخته می‌شوند. افرادی که به این نوع از بوردرلاین مبتلا هستند، معمولاً ترکیبی منحصر به فرد از اجتناب و وابستگی به دیگران را از خود نشان می‌دهند. آنها همچنین سطوح بالایی از وفاداری و فروتنی را نمایش می‌دهند، گاهی اوقات این رفتارها تا حدی است که به دیگران چسبیده و وابسته می‌شوند.

طبق شواهد، چنین افرادی اغلب در ذهن خود لایه‌ای از تسلیم‌پذیری، خشم و نارضایتی شدیدی را پنهان می‌کنند که به دیگران معطوف شده است. جالب است بدانید افرادی با این نوع از BPD بیشتر در معرض خودزنی و حتی خودکشی هستند. آن‌ها به دنبال تأیید دیگران هستند اما هم‌زمان از تعاملات اجتماعی اجتناب می‌کنند و ممکن است دچار افسردگی شوند.

ویژگی­‌های بارز افراد دارای اختلال شخصیت مرزی ناامید

• داشتن هویت وابسته: هویت این افراد به شدت با روابط‌ بین فردی، به ویژه روابط عاشقانه‌شان، مرتبط است. این ارتباط عمیق بدین معناست که زمانی که یک رابطه نزدیک به پایان می‌رسد، دنیای آنها ممکن است به شدت بی‌ثبات شده و کنار آمدن با این وضعیت به چالشی بزرگ برای آنان تبدیل ‌شود.
• ترس از رها شدن: از ویژگی‌های بارز این نوع اختلال، ترس شدید از رها شدن است که منجر به احساس بی‌اطمینانی، بی‌حسی و تردید به خود می‌شود. این ترس می‌تواند باعث شود که افراد در مواجهه با پایان یک رابطه مهم، زندگی خود را به سختی مدیریت کنند.
• احساس افسردگی و بی‌قدرتی: افراد مبتلا به این نوع اختلال معمولاً با احساسات افسردگی و بی‌قدرتی دست و پنجه نرم می‌کنند. حتی انجام کارهای کوچک می‌تواند برایشان دشوار باشد و این امر آنها را به جستجوی حمایت از دیگران وادار می‌کند که گاهی اوقات به وابستگی ناسالم تبدیل می‌شود.
• نوسانات احساسی و مشکل در ابراز خشم: ابراز خشم برای این افراد سخت است، زیرا با تصویر خودشان در تضاد است. در نتیجه، آنها ممکن است خشم خود را درونی کرده و به خودآزاری یا افکار خودکشی روی آورند.

اختلال شخصیت مرزی تکانشی

رفتارهای تکانشی یکی از نشانه‌های اصلی اختلال شخصیت مرزی تکانشی (Impulsive Borderline) است. این افراد اغلب کاریزماتیک، پرانرژی و جذاب هستند. آن‌ها علاقه فراوانی به رفتارهای سطحی، فریبنده و هیجان‌طلب دارند و به‌سرعت دچار بی‌حوصلگی می‌شوند. شخصیت‌های تکانشی عاشق توجه و هیجان هستند و معمولاً قبل از فکر کردن، اقدام به انجام کارها می‌کنند که می‌تواند منجر به رفتارهای پرخطر از جمله سوءمصرف مواد و آسیب به خود شود.

ویژگی­‌های بارز اختلال شخصیت مرزی تکانشی

• داشتن رفتارهای افراطی: این افراد ممکن است تحت استرس و رویدادهای گوناگون دچار رفتارهای افراطی چون پرخوری، ولخرجی و رفتارهای جنسی تکانشی شوند.
• وجود رفتارهای پرخطر و خودتخریب‌گر: از جمله رفتارهای پرخطری که معمولاً در این افرد مشاهده می‌­شود می‌­توان به رابطه جنسی محافظت‌نشده، داشتن چندین شریک جنسی، رانندگی در حالت مستی، مصرف زیاد الکل، استفاده از مواد مخدر و قماربازی افراطی؛ اشاره کرد.
• رفتارهای پرخاشگرانه: از جمله رفتارهای تکانشی که در افراد دارای اختلال شخصیت مرزی تکانشی می­توان دید فوران لحظه‌­ای خشم، درگیری‌های فیزیکی، شکستن اشیا و فریاد زدن؛ به‌ ­ویژه تحت استرس است.

اختلال شخصیت مرزی لجوج/ لجباز

افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی لجوج (Petulant Borderline) معمولاً غیرقابل پیش‌بینی، تحریک‌پذیر، لجباز و بی‌صبر هستند. این افراد مستعد انفجارهای عصبی هستند و در عین ترس از وابستگی به دیگران، نمی‌توانند از آن اجتناب کنند. چنین افرادی ممکن است در یک لحظه عصبانی و در لحظه‌ای دیگر غمگین و گوشه‌گیر شوند. احساس بی‌ارزشی و دوست‌داشتنی نبودن در آن‌ها شایع است که می‌تواند منجر به مشکلات ارتباطی و میل ناسالم به کنترل دیگران شود. میل به کنترل­گری باعث می­شود که در آنها رفتارهای همراه با دستکاری‌ (Manipulative)  دیده شود. پیامدهای چنین رفتاری باعث احساس نارضایتی شدید در روابط بین‌­فردی برای چنین افرادی می­‌شود.

ویژگی­‌های بارز اختلال شخصیت مرزی لجوج/ لجباز

• بدبینی و کینه‌جویی: یکی از ویژگی­‌های افراد با اختلال شخصیت مرزی لجوج/ لجباز بدبینی در روابط – بخصوص روابط صمیمانه؛ و کینه‌­توزی است.
• تحریک‌پذیری و بی‌صبری: حساسیت شدید به اتفاقات و واکنش سریع نسبت به آنها باعث تحریک­‌پذیری و بی‌قراری در فرد مبتلا به این نوع از اختلال بوردرلاین می­‌شود.
• داشتن رفتارهای منفعل ـ پرخاشگری: در زمان درخواست­‌ها چنین افرادی ممکن است در ظاهر از خود انعطاف‌پذیری و سازگاری نشان ‌دهند، اما در درون، احساسات منفی و پرخاشگرانه را به صورت غیرمستقیم و غیرشفاف بروز می‌دهند.
• نوسانات خلقی شدید: تغییرپذیری سریع خلق و غیرقابل پیش­بینی بودن احساسات، از جمله مشخصات شایع چنین افرادی است.

اختلال شخصیت مرزی خودتخریب‌گر

افراد با ویژگی شخصیت مرزی خودتخریب‌گر اغلب درگیر رفتارهای مخرب علیه خود هستند و گاهی حتی متوجه اثرات منفی آن نمی‌شوند. آن‌ها معمولاً خودآگاهی پایین، نفرت از خود و ترس شدید از رها شدن دارند. ممکن است برای “احساس کردن چیزی” به رفتارهای آسیب‌زننده مانند رانندگی بی‌پروا و روابط جنسی تحقیرآمیز روی بیاورند.

ویژگی­‌های بارز اختلال شخصیت خودتخریب‌­گر

• خودآسیب‌رسانی فیزیکی یا رفتاری: افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودتخریب‌گر ممکن است اقدام به خودزنی (مانند بریدن یا سوزاندن خود) یا انجام رفتارهای خودآسیب‌زننده دیگری مانند اعتیاد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی داشته باشند. این رفتارها معمولاً به منظور کاهش تنش‌های هیجانی یا احساسات ناخوشایند انجام می‌شوند.
• سوءمصرف مواد: استفاده افراطی از مواد مخدر یا سوءمصرف داروهای تجویزی در بین چنین ارادی زیاد دیده می‌­شود.
• فعالیت‌های پرخطر و هیجان‌طلبانه: انجام کارهای خطرناک و خطرپذیری بالا از جمله علایم بارز در افراد دارای شخصیت مرزی خودتخریب­گر است.
• افکار خودکشی یا تهدید به خودکشی: برخی از افراد مبتلا به این اختلال ممکن است افکار خودکشی را تجربه کنند یا تهدید به خودکشی کنند. گاهی این تهدیدات به‌طور غیرمستقیم بیان می‌شوند و بیشتر برای جلب توجه یا از سر احساس پوچی و اضطراب است، اما در مواقعی ممکن است واقعاً نشان دهنده قصد فرد برای آسیب به خود باشد.

سخن پایانی

همانگونه که گفته شد برخی متخصصان با توجه به نوع علایم و نشانه­‌های اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین آن را به چهار نوع اصلی اختلال شخصیت مرزی تکانشی، ناامید، لجباز/ لجوج و خودتخریب‌گر تقسیم کرده‌­اند. انواع اختلال شخصیت مرزی برجنبه خاصی از BPD تأکید دارند. به‌عنوان‌مثال، افراد دارای شخصیت مرزی تکانشی بدون فکر به عواقب رفتار می‌کنند، درحالی‌که افراد مبتلا به شخصیت مرزی خودتخریب‌گر عمدتاً دچار خودتنفری و افکار خودکشی هستند. این طبقه­‌بندی به نوعی می­تواند در درک و درمان اختلال شخصیت مرزی کمک کننده باشد. باید خاطرنشان کرد که هر فرد مبتلا به BPD ممکن است در یک یا چند نوع از این اختلال جای گرفته یا حتی در هیچ‌یک از این دسته‌ها به‌طور کامل قرار نگیرد. به همین خاطر این طبقه­‌بندی هنوز یک طبقه‌­بندی رسمی نبوده و ممکن است تمامی متخصصان سلامت روان بر سر تعداد دقیق انواع BPD یا علائم اختصاصی هر نوع، توافق نداشته باشند.