طرحواره درمانی یک رویکرد و روش درمانی شناخته شده نوین و موثر در علم روانشناسی و مشاوره است، که با فرآیندی ترکیبی و نو در پی شناخت آسیب‌ها و “تلههای ذهنی” یا “طرحواره‌های” افراد است. طرحوارهدرمانی هم به عنوان روش رواندرمانی و هم به عنوان روشی برای ارتقای سلامت روان مورد استفاده قرار میگیرد. این روش اولین بار توسط جفری یانگ ارائه شد. به کمک این روش درمانی می‌توان بسیاری از مشکلات شخصیتی، عاطفی و روانی ایجاد شده در افراد را در بازه‌های زمانی مختلف درمان کرد. همچنین از آن می‌توان برای درمان اختلالات خلقی، مشکل در روابط رمانیک و خانوادگی یا تروماها استفاده کرد. اگر می‌خواهید بدانید طرحواره درمانی چیست با این مقاله با ما همراه باشید.
نگاهی کلی به طرحواره درمانی
طرحوارهدرمانی یا Schema therapy به عنوان روشی نوین رواندرمانی برای درمان انواع اختلالات شخصیت، اختلالات روانی مزمن و غیره مورد استفاده قرار میگیرد. این روش درمانی به عنوان یکی از روشهای تلفیقی رواندرمانی توسط جفری یانگ پایه گذاری شده است. در اغلب کلینیک‌های روانشناسی این روش برای تغییر الگوهای فکری، ذهنی و روانی فرد و تحول آنها به کار برده میشود. این روش برای رفع اختلالات و رفتارهای آسیب زننده فردی و رفع مشکلات شخصیتی، عاطفی، روحی، احساسی، روانی موثر است. از این شیوه درمانی در حوزه‌های مختلفی همچون حوزه شغلی، عاطفی، اجتماعی یا افزایش و بهبود عزت نفس افراد استفاده میشود.
طرحواره درمانی چه کاربردی دارد؟
روش طرحوارهدرمانی، مناسب آن دسته از مراجعانی است که پس از انجام روشهای درمانی دیگر نتیجه مدنظر و مناسب خود را دریافت نکرده‌اند. در واقع این روش درمانی به عنوان ترکیبی از عناصر و روشهای درمانی مختلف با هدف درمان اضطراب و افسردگی مزمن و مقاوم به درمان، یا مشکلات شخصیتی شناخته میشود. از این روش برای درمان اختلالات و مشکلات روانی مختلف هم بهره برده میشود. به عنوان مثال اغلب رواندرمانگران از این روش درمانی برای رفع مشکلاتی حاد همچون اعتیاد به الکل یا کار استفاده میکنند.
توجه داشته باشید از طرحوارهدرمانی برای درمان اختلالات شخصیتی همچون اختلال شخصیت مرزی، اجتنابی، پارانوئید، نمایشی، وابسته، اختلال وسواسی – جبری یا خودشیفتگی هم بهره برده میشود. علاوه بر این به کمک این روش درمانی می‌توان تروماهای دوران کودکی که مرتبط با انواع اختلالات روانی هستند، مثل افسردگی، اضطراب، اختلالات مرتبط با خوردن، استرس پس از سانحه، ترس از دست دادن، ترس از صمیمیت و یا عزت نفس پایین را درمان کرد.
نحوه درمان اختلالات به کمک روش طرحواره درمانی
در حقیقت هنگامی که نیازهای اساسی و عاطفی افراد از دوران کودکی تا بزرگسالی به صورت طبیعی ارضا نشود، باعث ایجاد کمبودهایی می‌گردد که در نهایت منجر به ایجاد اختلال، مشکلات حاد عاطفی یا ترومای شدید بزرگسالی برای آنان می‌شوند. این روش درمانی با کار کردن بر باورها و طرحواره‌های ناسازگارانه اولیه در دوران کودکی، سعی در رفع این مسائل دارد. به بیانی ساده زمانی که افراد درگیر طرحواره‌های ناسالم خود هستند از میان گزینه‌های مختلف انتخاب‌های نادرست و ناسالم را برای خود بر می‌گزینند. بدین ترتیب همواره مشکلات جدیدی برای خود خلق میکنند. اما زمانی که افراد با تلههای ذهنی یا طرحواره‌های خود وارد جلسه درمانی می‌شوند، سعی در شناسایی و رفع مشکل خود کرده و رفتارهای ناسازگارانه خود را می‌یابند. در فرایند طرحوارهدرمانی فرد پس از شناسایی رفتارهای آسیب زننده و یادگیری تکنیک‌های مقابله با آن درصدد رفع مشکلات و از بین رفتن تلههای ذهنی خود برمی‌آید. بدین ترتیب او میتواند روابط سالم و ارزشمندی برای خود بسازد و کیفیت زندگی خود را افزایش دهد.
مقاله پیشنهادی: رفتار درمانی دیالکتیکی چیست؟
انواع طرحواره‌ها یا تلههای ذهنی
در پاراگراف فوق به این موضوع که طرحواره درمانی چیست و چه تاثیراتی بر زندگی افراد دارد، پرداخته شد. در این بخش به انواع طرحواره‌ها یا تلههای ذهنی که شامل 18 طرحواره است، می‌پردازیم. به طور کلی، وجود تلههای ذهنی باعث شکل‌گیری افکار، احساسات و رفتارهای ناکارآمد شده و به ایجاد اختلالات شخصیتی و هیجانات منفی آزارنده در افراد کمک میکند. تصور کنید فردی به تازگی وارد رابطه رمانتیک شده و از فرد مورد علاقه خود انتظار خیانت دارد. رواندرمانگران وی را فردی با طرحواره بی‌اعتمادی می‌دانند که واکنش‌هایی قابل پیش بینی از خود بروز می‌دهد تا پارتنر خود را ترغیب به خیانت یا رفتن کند. یا حتی شخصی که دچار تله شکست است، دائماً تسلیم شرایط میشود. به همین علت در بخش‌های مختلف زندگی خود همچون تحصیل، شغل، ازدواج و زندگی مشترک همچنان و مداوم دچار شکست میشود و تا زمانی که فکر و باور خود را تغییر ندهد، نتیجه مدنظرخود را اتخاذ نمی‌کند. توجه داشته باشید حدود 18 طرحواره یا تله ذهنی وجود دارد که در مقابل آنها یک یا دو واکنش افراطی نظیر فرار کردن، تسلیم شدن یا جنگیدن نشان داده میشود. به همین علت، تراپیست با کمک به مراجع خود و یافتن نحوه واکنش وی به مشکلاتش سعی در رفع آنها دارد تا از رخداد مشکلات بزرگتر در آینده وی بکاهد. از انواع مختلف طرحواره‌ها یا تلههای ذهنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طرحواره رهاشدگی
- طرحواره محرومیت هیجانی
- طرحواره بی‌اعتمادی
- طرحواره شرم و نقص
- طرحواره انزوای اجتماعی
- طرحواره وابستگی
- طرحواره خویشتن تحول یافته
- طرحواره شکست
- طرحواره استحقاق
- طرحواره خویشتن‌داری ناکافی
- طرحواره ایثارگری افراطی
- طرحواره جلب توجه
- طرحواره منفی گرایی
- طرحواره بازداری هیجانی
- طرحواره استانداردهای سخت‌گیرانه
هر کدام از این تلههای ذهنی احساسات خاصی را در مراجع ایجاد میکنند و باعث ایجاد واکنش‌های مشابه در شرایط مختلف می‌شوند.
طرحوارهدرمانی چگونه به مراجعین خود کمک میکند؟
هدف از طرحواره درمانی ساخت ذهنیتی سالم به همراه باورهایی رشد دهنده و کمک کننده برای افزایش کیفیت زندگی مراجع است. به کمک این روش درمانی مراجع یاد میگیرد رفتارهای افراطی و مخرب خود را شناسایی کرده، و با شناخت آنها به درک بهتری از نحوه واکنش خود دست یابد. در این فرایند، تغییر در باورها، افکار و رفتارها موجب میشود فرد به سبک زندگی سالمی دست یافته و به تبع آن میتواند زندگی سالم و باکیفیتی را برای خود و نزدیکانش خلق کند. در کل می‌توان اهداف این روش درمانی را مواردی همچون افزایش درک و شناخت فرد از خود، تامین نیازهای روانی و هیجانی، داشتن واکنش رفتاری سالم و مناسب در مواجهه با تنش‌ها و چالشهای زندگی، تغییر باورها و افکار سمی و آسیب زننده، و یافتن روشی درست و سالم برای مقابله با چالشهای زندگی دانست.
پس از گذشت چه مدت زمان از روش درمانی طرحواره نتیجه می‌گیرم؟
به طور کلی نمی‌توان در خصوص مدت زمان رواندرمانی برای افراد یک نسخه واحد پیچید. چرا که با توجه به نوع اختلال، شدت آن و واکنش مراجع طول دوره درمان میتواند متفاوت باشد. به طور معمول برای انجام رواندرمانی با هر روش درمانی، به دوره درمان 6 ماه تا یک سال زمان نیاز است. با توجه به ماهیت کار با طرحواره‌ها، معمولاً طرحوارهدرمانی به حدود یک تا دو سال زمان نیاز دارد. چه بسا برخی از مراجعین که از مشکلات عمیق‌تر در رنج هستند، ممکن است به سالها درمان نیاز داشته باشند.
چه افرادی می‌توانند از طرحواره درمانی برای حل مشکلات خود بهره ببرند؟
شاید برایتان سوال این پیش آمده باشد که “چه افرادی می‌توانند با کمک طرحوارهدرمانی مشکلات خود را حل کنند؟” در پاسخ باید گفت افرادی که با اختلالات شخصیتی، آگورافوبیا، اختلالات در زمینه خوردن، افسردگی یا ناامیدی، تراماها و اضطراب یا استرس پس از حادثه مواجه هستند، می‌توانند از این روش درمانی برای حل مشکلات خود بهره ببرند.
جمع‌بندی
کلیه افراد با توجه به زندگی خود و چالش‌هایی که با آنها مواجه شده‌اند درگیر طرحواره‌های ناسازگار اولیه هستند که میتواند باعث آزار و اذیت آنها شود. طرحوارهدرمانی روش درمانی نوینی است که به حل مشکلات ریشهای افراد کمک میکند. در واقع به کمک این روش درمانی می‌توان الگوهای ذهنی و رفتاری نادرست را شناسایی کرده و به صورت ریشهای آنها را حل نمود. در صورتی که هر کدام از طرحواره‌ها یا تلههای ذکر شده فوق در زندگی شما وجود داشته باشند، نیازی به نگرانی نیست زیرا شما با مراجعه به رواندرمانگر معتمد می‌توانید آنها را رفع کرده و از چالش‌ها و مشکلات زندگی خود فراتر روید.
