رفتار درمانی دیالکتیکی و یا به اختصار[1]DBT، یک روش درمانی است که برای اولین بار به منظور درمان اختلال شخصیت مرزی مورد استفاده قرار گرفت و به مرور اثربخشی و مورد استفاده‌ی آن در سایر اختلالات نیز مورد توجه قرار گرفت. در این مقاله به بررسی ویژگی‌ها و مراحل این روش درمانی و کاربردهای آن در درمان اختلالات روانی می‌پردازیم.
رفتار درمانی دیالکتیکی چیست؟
رفتار درمانی دیالکتیکی و یا به اختصار DBT یکی از انواع درمان‌های شناختی- رفتاری است که اثربخشی آن در درمان بسیاری از اختلالات روانی، تایید شده است. این درمان ابتدا برای درمان اختلال شخصیت مرزی مورد استفاده قرار گرفت اما به مرور در درمان سایر اختلالات نیز به کار گرفته شد.
ویژگی‌های رفتار درمانی دیالکتیکی چیست؟
این روش درمانی، بسیار خاص و منحصر به فرد است و تکنیک‌های درمان شناختی- رفتاری، نظیر شناخت و تغییر الگوهای فکری نادرست و منفی را با تمرینات ذهن آگاهی و تکنیک‌های مدیریت هیجان ترکیب می‌کند.
رفتار درمانی دیالکتیکی بر این فرض استوار است که عدم مدیریت صحیح هیجان منجر به پرخاشگری و رفتارهای تکانشی می‌شود و در ارتباط بین فردی تأثیر منفی می‌گذارد. برای اینکه به فرد کمک کنیم تا بتواند هیجانات خود را مدیریت کند و روابطش را بهبود بخشد، رفتار درمانی دیالکتیکی بر روی ۴ حوزه‌ی اصلی تمرکز می‌کند:
- ذهن آگاهی
- تحمل پریشانی و ناراحتی
- تنظیم و مدیریت هیجان
- روابط بین فردی مؤثر
- ذهن آگاهی: ذهن آگاهی یک مؤلفه‌ی کلیدی در رفتار درمانی دیالکتیکی است و به معنای حضور در لحظه‌ی حال و اکنون و پذیرش افکار و احساساتی است که فرد تجربه می‌کند، بدون اینکه آنها را قضاوت کند. این تکنیک به افراد کمک می‌کند که نسبت به هیجانات خود آگاهتر شده و بتوانند آنها را بهتر مدیریت کنند.
- تحمل پریشانی و ناراحتی: در رفتار درمانی دیالکتیکی، سعی بر این است که به افراد کمک شود، احساسات و عواطف ناخوشایند و دردناک خود را بپذیرند و تحمل کنند، بدون اینکه دست به رفتارهای آسیب زننده بزنند. با استفاده از تکنیک‌های مراقبه و آرام سازی، سعی می‌شود، فرد با احساسات و عواطف ناخوشایند خود رو به رو شود و آنها را بهتر بشناسد و بپذیرد.
- تنظیم و مدیریت هیجان: تنظیم و مدیریت هیجان، فرآیند شناسایی و تغییر الگوهای فکری نادرست و منفی است. رفتار درمانی دیالکتیکی به افراد کمک می‌کند این الگوهای فکری غلط را شناسایی کرده و افکار مثبت‌تر و واقع‌گرایانه‌تری را جایگزین آنها کند.
- روابط بین فردی مؤثر: برقراری روابط مؤثر و جرأت‌ورزی در بیان نیازها و خواسته‌ها، از دیگر مواردی است که در این درمان مورد توجه قرار می‌گیرد. به افراد آموزش داده می‌شود که در روابط با دیگران به نیازها و خواسته‌های طرف مقابل و نیز حد و مرزهای آنها احترام بگذارند.
رفتار درمانی دیالکتیکی در درمان چه اختلالاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
رفتار درمانی دیالکتیکی به طور کلی برای افرادی که در مدیریت هیجان‌های خود مشکل دارند، مفید است. اثربخشی این درمان برای طیف گسترده ای از اختلالات روانی ثابت شده است. از جمله اختلالاتی که از این روش درمانی بهره مند می‌شوند:
- اختلال شخصیت مرزی
- خود- جرحی
- رفتارهای خودکشی
- اختلال استرس پس از سانحه
- اختلال سوء مصرف مواد
- اختلالات خوردن و به ویژه پرخوری عصبی
- افسردگی
- اضطراب
مقاله پیشنهادی: « رفتار درمانی شناختی یا CBT چیست؟ »
رفتار درمانی دیالکتیکی چه تأثیراتی دارد؟
در رفتار درمانی دیالکتیکی، درمانگر سعی می‌کند تا تضادی که در ظاهر بین پذیرش خود و تغییر وجود دارد را حل کند. در واقع درمانگر به فرد کمک می‌کند خودش را با تمام نقص‌هایش بپذیرد و به احساسات و عواطفی که در لحظه تجربه می‌کند توجه کرده و آنها را بپذیرد.
در فرآیند انجام این درمان، درمانگر تجربیات فرد را تأیید می‌کند و فرد متوجه می‌شود، کاری که انجام داده، هرچند بهترین انتخاب ممکن نبوده ولی به اقتضای شرایطی بوده که در آن قرار داشته.
موارد زیر ۶ موردی هستند که در فرآیند درمان با روش رفتار درمانی دیالکتیکی اتفاق می‌افتد:
- پذیرش و تغییر: شما راهبردهایی را یاد می‌گیرید که به شما کمک می‌کند شرایط زندگی و احساسات و عواطف خودتان را بپذیرید و تحمل کنید. همچنین شما مهارت‌هایی را یاد می‌گیرید که باعث می‌شوند تغییرات مثبتی در رفتارها و تعاملتان با دیگران ایجاد کنید.
- تغییرات رفتاری: شما یاد می‌گیرید الگوهای رفتاری مخرب خود را شناسایی، تحلیل و با رفتارهای مناسب‌تری جایگزین کنید.
- تغییرات شناختی: طی فرآیند درمان، به مرور بر روی تغییر افکار و باورهایی که مؤثر و مفید نیستند، تمرکز می‌کنید.
- همکاری و مشارکت: یاد می‌گیرید تعاملات اجتماعی خود را بهبود ببخشید و با کار گروهی و روحیه‌ی تیمی آشنا می‌شوید.
- حمایت: شما توسط درمانگر و یا سایر اعضای تیم درمان، با نقاط قوت و توانمندی‌های خود آشنا شده و تشویق می‌شوید تا آنها را تقویت کرده و به کار بگیرید.
نتیجه‌گیری
رفتار درمانی دیالکتیکی یک روش درمانی اثربخش با قابلیت‌های منحصر به فرد است که در درمان بسیاری از اختلالات روانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. لازم است به این نکته دقت کنید که قرار گرفتن در فرآیند رفتار درمانی دیالکتیکی، نیاز به صرف وقت و حوصله‌ی زیادی دارد. علاوه بر جلسات معمول درمان، باید کارها و تمریناتی را در خارج از جلسات درمان و در منزل انجام دهید. این مسأله می‌تواند چالشی برای افرادی باشد که نمی‌توانند این تمرینات را به طور منظم انجام دهند.
انجام برخی تمرینات نیز ممکن است برای برخی افراد سخت باشد. مواجهه شدن با وقایع ناراحت کننده‌ی گذشته و دردها و زخم‌های کهنه، برای بیشتر افراد ناخوشایند و دشوار است. به طور کلی رفتار درمانی دیالکتیکی، روش درمانی است که پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد و انجام دقیق و صحیح آن باید به عهده‌ی یک درمانگر و متخصص باشد. برخی تمرینات و تکنیک‌های آن نظیر تمرین مراقبه و ذهن آگاهی، تمرینات تنفسی و روش‌های آرام سازی و ریلکس کردن عضلات را می‌توانید به تنهایی در منزل انجام دهید. باید به خاطر داشته باشید که انجام این درمان کار یک متخصص و درمانگر است و در صورتی که با مشکلات سلامت روان دست و پنجه نرم می‌کنید، مراجعه به یک متخصص ماهر، بهترین اقدام ممکن است.
