فرزندپروری یکی از ظایف سخت و چالش‌برانگیز اما در عین حال بسیار شیرین برای والدین است. بسیاری از روانشناسان فرزندپروری را به یک بازی تشبیه کرده‌اند. یک بازی که اگر والدین قوانین آن را به خوبی بدانند، هم از عهده چالش‌های این بازی برمی‌آیند و هم از آن بسیار لذت خواهند برد. در این مقاله مهم‌ترین سبک‌های فرزندپروری را مورد نقد و بررسی قرار داده است.
انواع سبک‌های فرزندپروری
والدین برای رشد و پرورش کودک خود از سبک‌های فرزندپروری مختلفی استفاده می‌کنند. این سبک‌ها معمولا بازتابی از تجربیات، فرهنگ و ویژگی‌های شخصیتی خود والدین است و تنوع زیادی دارد. در کنار این تفاوت‌ها، شباهت‌های مهمی نیز در سبک‌های فرزندپروری دیده می‌شود. بر اساس همین شباهت‌ها، روانشناسان سبک‌های فرزندپروری را به 4 دسته کلی تقسیم می‌کنند:
سبک فرزند پروری مقتدرانه
والدینی که از سبک فرزندپروری مقتدرانه استفاده می‌کنند روابط عاطفی بسیار خوبی با کودکانشان دارند، ارتباطی سرشار از محبت، احترام، پذیرش که در قالب آن کودکان اجازه‌ی صحبت‌کردن، نظر دادن و تصمیم‌گیری دارند. خانواده‌هایی که از این روش تربیتی استفاده می‌کنند، توقعات واقع‌بینانه‌ای از کودک خود دارند و با توجه به سن و توانایی کودک از او انتظار دارند و به او مسئولیت و استقلال می‌دهند. والدین بیشتر از تشویق و تحسین برای آموزش استفاده می‌کنند و به جای استفاده از تنبیه، از روش‌های انضباطی حمایت‌کننده و محروم‌سازی استفاده می‌کنند. کنترل و نظارت مناسبی بر کودکشان دارند، از طرفی دیگر، به کودکان آزادی و استقلال داده می‌شود.
این شیوهی تربیتی نه مانند روش تربیتی سهل‌گیرانه است که به کودکان آزادی مطلق می‌دهد و نه مانند روش سختگیرانه، محدودیت مطلق است، بلکه در این روش تربیتی، هدف برقرار‌کردن تعادل بین آزادی و تعیین حدود است. بنابراین از بین روش‌های تربیتی موجود، روش تربیتی مقتدرانه به دلیل ایجاد یک فضای صمیمی و محترمانه و از طرفی نظارت و کنترل مناسب بر فرزندان بهترین روش تربیتی است و فرصت‌هایی برای شکوفایی هرچه بیشتر کودکان در محیطی امن و سالم را فراهم می‌سازد.
سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه
در سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه، والدین معمولا با کودکانشان بسیار صمیمی و گرم هستند و به طور کلی ارتباط عاطفی خوبی با کودک دارند و آنها را از این نظر تأمین می‌کنند ولی در عوض هیچ انتظار و توقعی از کودک ندارند، قوانین بسیار کمی در خانه وجود دارد و معمولا کودکان این قوانین را جدی نگرفته و اجرا نمی‌کنند. والدین نیز کنترل و نظارتی بر کودکان ندارند و استقلال و آزادی زیادی نسبت به سن کودک به او داده می‌شود و به طور کلی کودکان کنترل شرایط و زندگی را در دست گرفته‌اند. بنابراین طبیعی است که کودکانی که با این روش تربیتی بزرگ می‌شوند، بی‌انضباط، مسئولیت‌ناپذیر، خودخواه، بی‌هدف، سلطه‌گر، پرخاشگر، وابسته، لجوج و با خویشتن‌داری پایین باشند.
سبک فرزندپروری مستبدانه
در این روش، والدین با کودکان صمیمی نبوده و از نظر عاطفی جو خانواده بسیار سرد و بی‌روح است. در این خانواده‌ها بیشتر از اینکه کودکان را تحسین و تشویق کنند از تنبیه استفاده می‌کنند و نقاط ضعف کودک را بیشتر از نقاط مثبت او برجسته می‌کنند. به شدت بچه‌ها را کنترل می‌کنند به گونه‌ای که هیچ آزادی عمل و اختیاری به کودک داده نمی‌شود. نمونه بارز این روش تربیتی، والدینی هستند که همیشه دستورات آنها بی‌چون و چرا توسط کودک اجرا شود و عملا کودک حق هیچ‌گونه انتخاب و نظردهی را ندارد. این خانواده‌ها بر پایه اصول دیکتاتوری اداره می‌شوند، یعنی همیشه یک نفر در خانه تصمیم‌گیرنده است که بیشتر اوقات آن شخص پدر است و کودک باید مطابق خواسته او رفتار کند.
کودکانی که با روش تربیتی سختگیرانه بزرگ می‌شوند، معمولا بسیار مطیع و حرف گوش کن هستند و در برابر فشارهای روحی و روانی آسیب‌پذیرترند. از آنجایی که در خانواده کسی به نظرات آنها اهمیت نمی‌دهد، آنها نیز احترامی برای نظرات دیگران قائل نیستند. این دسته از کودکان ممکن است از نظر تحصیلی و علمی جایگاه خوبی داشته باشند اما از نظر روحی کودکان افسرده ای بوده و اعتماد به نفس پایینی دارند.
سبک فرزندپروری مسامحه‌کارانه
والدینی که از سبک فرزندپروری مسامحه کارانه استفاده می‌کنند اغلب از لحاظ هیجانی جدا و افسرده هستند. معمولا استرس‌های زیادی را تجربه می‌کنند و وقت و انرژی کمی برای فرزندان دارند. به همین دلیل نیازهای اساسی کودکان چه به لحاظ جسمی و چه روانی کاملا نادیده گرفته می‌شود. فرزندپروری مسامحه‌کارانه در حالت افراطی نوعی بدرفتاری با کودک است که غفلت نیز نامیده می‌شود. سبک فرزندپروری مسامحه‌کارانه تقریبا تمام جنبه‌های رشد از جمله دلبستگی، شناخت و مهارت‌های هیجانی و اجتماعی را مختل می‌کند.
مقاله پیشنهادی: «راه‌های تقویت مهارت تصمیم‌گیری در کودکان»
تأثیر شیوه فرزند پروری بر تربیت کودک
ممکن است فرزندپروری برای بعضی از والدین امری بدیهی به نظر برسد. فرایندی طبیعی که خود به خود اتفاق می‌افتد و نیاز به مداخله خاصی از سوی والدین ندارد. اما مهم است بدانید که سبک فرزندپروری و اینکه چگونه با کودک خود تعامل می‌کنید نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری شخصیت کودک دارد. شیوه فرزندپروری والدین مشخص می‌کند که کودک در آینده چه ویژگی‌ها و یا احتمالا مشکلات روانشناختی پیدا خواهد کرد. شیوه فرزندپروری منجر به شکل‌گیری باورهای خاصی در کودکان در مورد خودشان، دیگران و آینده می‌شود و این باورها مبنای عملکرد کودک در زندگی می‌شوند بنابراین مهم است که والدین به شیوه فرزندپروری خود دقت کرده و در صورت لزوم مشکلات احتمالی را برطرف کنند.
انتخاب بهترین شیوه فرزندپروری
مطالعات روانشناسان نشان داده است که در میان 4 سبک فرزندپروری متداول، سبک فرزندپروری مقتدرانه بهترین سبک فرزندپروری است. زیرا والدین مقتدر توقعاتی از فرزندان خود دارند و استقلالی به آنها می‌دهند که با توانایی کودکان در پذیرفتن مسئولیت رفتارشان متناسب هستند. این والدین به فرزندان خود اجازه می‌دهند تا بفهمند افراد شایسته‌ای هستند که می‌توانند خودشان کارهایی را با موفقیت انجام دهند و به این طریق به عزت‌نقس بالا و پختگی اجتماعی آنها کمک کنند. علاوه بر این جنبه‌های حمایت کننده روش مقتدرانه از جمله پذیرش، روابط خوب و کنترل منطقی والدین به کودکان کمک می‌کنند تا از تاثیرات منفی استرس و سایر بحران‌ها در امان بمانند.
تاثیر مشاوره بر انتخاب شیوه فرزندپروری
برای اینکه در مسیر فرزندپروری موفق باشیم و بتوانیم کودکانی شاد و سالم داشته باشیم باید توانایی و اطلاعات کافی داشته باشیم. معمولا والدین اشتیاق زیادی به آگاهی از روش‌ها و سبک‌های فرزندپروری نشان می‌دهند و به دنبال افزایش اطلاعات خود هستند اما نکته‌ای که ممکن است پنهان مانده باشد این است که آیا به همان اندازه که اطلاعات داریم در عمل نیز اجرا می‌کنیم؟ به عبارت دیگر آیا توانایی اجرایی کردن گفته‌های خود را داریم؟ در بعضی موارد والدین به دلیل مشکلات شخصیتی که خودشان دارند در مسیر فرزندپروری دچار خطا می‌شوند و ممکن است به شکل افراط و تفریط با کودکان خود برخورد کنند.
مشاوره در این زمینه می‌تواند به والدین کمک کند تا خطاهای احتمالی خود را در فرزندپروری اصلاح کنند و با توجه به ویژگی‌های کودک خود از شیوه فرزندپروری مناسبی استفاده کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید از خدمات مشاوره کودک و نوجوان استفاده کنید.
نتیجه‌گیری
بهترین سبک‌های فرزندپروری در کودکان، روش‌هایی هستند که والدین به طور سازنده و غیر آسیب‌زننده به کنترل و ادارهی رفتار کودک کمک می‌کنند. این سبک‌های فرزندپروری بر اساس یک رابطه خوب با کودک و توجه مثبت به او بنا می‌شوند. کودکانی که با روش‌های تربیتی صحیح بزرگ می‌شوند، در آینده مشکلات رفتاری (مثل پرخاشگری) کمتری خواهند داشت و فرصت بیشتری برای پروش مهارت‌هایی مثل خود کنترلی، حل‌مسئله، مسئولیت‌پذیری در خود خواهند داشت.
