اختلال شخصیت اجتنابی یا کناره‌گیر، یکی از انواع اختلال شخصیت است که به شکل خاصی بر روابط اجتماعی و کیفیت زندگی افراد تأثیر می‌گذارد. اختلال شخصیت اجتنابی شیوع نسبتاً زیادی داشته و عمدتاً بر روابط اجتماعی فرد تاثیر می‌گذارد. در این مقاله، به بررسی جامع در مورد علائم و نشانه‌های این اختلال، علل بروز آن، تفاوت آن با اضطراب اجتماعی و روش‌های درمان اختلال شخصیت اجتنابی پرداخته شده است.
تعریف اختلال شخصیت اجتنابی
اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant Personality Disorder) -که به اختلال شخصیت کناره‌گیر نیز معروف است؛ به عنوان یک الگوی پایدار اجتناب از روابط اجتماعی و حساسیت زیاد به ارزیابی منفی توسط دیگران تعریف می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً احساس می‌کنند که از دیگران جدا هستند و در تعاملات اجتماعی ناتوانند. اختلال شخصیت کناره‌گیر می‌تواند باعث انزوا و کاهش کیفیت زندگی شود و به مشکلات عاطفی، اجتماعی و شغلی منجر گردد.
علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت اجتنابی (AVPD)
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی علائم و نشانه‌های خاصی دارند، اما شایع‌ترین نشانه‌های افراد مبتلا به این اختلال شامل موارد زیر است:
خودداری از فعالیت‌های اجتماعی: افراد مبتلا به اختلال شخصیت کناره‌گیر یا کناره‌گیر معمولاً از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و گروهی اجتناب می‌کنند. آن‌ها ممکن است از دعوت به مهمانی‌ها یا ملاقات با دوستان خودداری کنند، زیرا احساس می‌کنند در این موقعیت‌ها قضاوت می‌شوند و مورد انتقاد قرار خواهند گرفت. این رفتار می‌تواند به تنهایی و انزوا منجر شود.
احساس ناکافی بودن: این افراد اغلب احساس می‌کنند که در مقایسه با دیگران ناکافی یا ناتوان هستند. این احساس می‌تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس و خودپندارهی منفی شود. به همین دلیل، آن‌ها ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی احساس بی‌ارزشی کنند و بخواهند از حضور در آن موقعیت‌ها دوری کنند.
حساسیت به انتقاد: افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی یا کناره‌گیر معمولاً به انتقاد و ارزیابی منفی بسیار حساس هستند. آن‌ها ممکن است از ترس اینکه مورد انتقاد قرار بگیرند، از بیان نظرات و احساسات خود پرهیز کنند. این حساسیت می‌تواند به آن‌ها احساس ناامنی و اضطراب بیشتری بدهد.
اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی: افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی دچار اضطراب شدید شوند. این اضطراب می‌تواند به شکل ترس از قضاوت توسط دیگران، نگرانی از عدم پذیرش و حتی احساس خجالت بروز کند. به همین دلیل، آن‌ها ممکن است از برقراری ارتباط با دیگران خودداری کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به مقاله “اضطراب اجتماعی و روش‌های کاهش آن” مراجعه کنید.
دوری از روابط نزدیک و صمیمانه: این افراد معمولاً از ایجاد روابط نزدیک با دیگران اجتناب می‌کنند و ممکن است از محبت و صمیمیت عاطفی دوری کنند. آن‌ها به‌طور معمول تمایل دارند که به تنهایی وقت بگذرانند و از روابط عمیق پرهیز کنند.
تصور منفی از خود: افراد مبتلا به این اختلال معمولاً تصویری منفی از خود دارند و احساس می‌کنند که هیچ‌گاه نمی‌توانند به انتظارات دیگران پاسخ دهند. این احساس می‌تواند به تفکر منفی و افسردگی و حتی خشم از خود منجر شود.
علل بروز اختلال شخصیت اجتنابی (AVPD)
بطور کلی، نمی‌توان علت مشخصی برای بروز اختلال شخصیت اجتنابی پیدا کرد، اما پژوهشگران به برخی از عوامل احتمالی شکل‌گیری این اختلال شخصیتی اشاره کرده‌اند:
عوامل ژنتیکی: تحقیقات نشان داده‌اند که عوامل ژنتیکی می‌توانند نقش موثری در بروز اختلال شخصیت کناره‌گیر داشته باشند. افرادی که در خانواده‌های دارای سابقه اختلالات روانی و بخصوص اختلال شخصیت اجتنابی بزرگ شده‌اند، ممکن است بیشتر در معرض این اختلال قرار بگیرند. این عوامل ژنتیکی می‌توانند به شکل‌گیری ویژگی‌هایی مانند حساسیت به انتقاد و اضطراب اجتماعی کمک کنند.
عوامل محیطی: تجربیات منفی در دوران کودکی، مانند طرد اجتماعی یا عدم حمایت عاطفی، می‌توانند به بروز این اختلال کمک کنند. محیط‌های خانوادگی پرتنش و انتقادی می‌توانند نقش مهمی در شکل‌گیری اختلال شخصیت کناره‌گیر داشته باشند. همچنین، تجارب منفی در مدرسه، مانند مورد قلدری قرار گرفتن یا طرد شدن توسط همسالان، می‌تواند تأثیر زیادی بر شکل‌گیری این اختلال داشته باشد.
عوامل روانشناختی : ویژگی‌های شخصیتی مانند حساسیت بالا به انتقاد و ترس از عدم پذیرش می‌توانند به بروز اختلال شخصیت اجتنابی کمک کنند. افرادی که به شدت تحت تأثیر نظرات دیگران قرار می‌گیرند، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال باشند. همچنین، الگوهای فکری منفی و خودانتقادی می‌توانند به تشدید این اختلال کمک کنند.
مقاله پیشنهادی: 6 نشانه مهم اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین
تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اضطراب اجتماعی
اختلال شخصیت اجتنابی و اضطراب اجتماعی هر دو با اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی همراه هستند، اما تفاوت‌های مهمی دارند:
شدت و گستردگی: اختلال شخصیت کناره‌گیر معمولاً الگوهای پایدار و گسترده‌ای از رفتارهای اجتماعی را شامل می‌شود، در حالی که اضطراب اجتماعی معمولاً به موقعیت‌های خاص محدود می‌شود. به عنوان مثال، فردی که از صحبت کردن در جمع می‌ترسد، ممکن است دچار اضطراب اجتماعی باشد، چرا که این اضطراب فقط در موقعیت‌های خاصی اتفاق میافتد.
تأثیر فراگیر بر زندگی: افراد مبتلا به اختلال شخصیت کناره‌گیر ممکن است در تمام جنبه‌های زندگی خود با مشکلاتی مواجه شوند، در حالی که افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی ممکن است فقط در موقعیت‌های خاص با چالش مواجه شوند. اختلال شخصیت اجتنابی می‌تواند به انزوای اجتماعی و مشکلات جدی در روابط بین فردی منجر شود.
تفاوت در روش‌های درمانی: روش‌های درمانی ممکن است برای هر یک از این اختلالات متفاوت باشد. درمان اختلال شخصیت اجتنابی معمولاً نیاز به رویکردهای درمانی عمیق‌تر و طولانی مدت دارد، در حالی که درمان اضطراب اجتماعی ممکن است به تمرینات خاصی برای کاهش اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی محدود شود. از نظر پاسخگویی به درمان نیز اختلال اضطراب اجتماعی پاسخ سریعتری به درمان می‌دهد.
درمان اختلال شخصیت کناره‌گیر
درمان اختلال شخصیت اجتنابی یا کناره‌گیر می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما روش‌های متعددی وجود دارد که می‌تواند به افراد مبتلا کمک کند:
تراپی و رواندرمانی فردی: رواندرمانی فردی، به ویژه بر اساس درمان‌های شناختی ـ رفتاری (CBT)، می‌تواند به افراد کمک کند تا الگوهای تفکر منفی را شناسایی و تغییر دهند. این نوع درمان می‌تواند به تقویت اعتماد به نفس و مهارت‌های اجتماعی کمک کند. درمان‌گر ممکن است به فرد کمک کند تا در موقعیت‌های اجتماعی به تدریج قرار بگیرد و با احساسات خود مواجه شود. همچنین آموزش مهارت‌های اجتماعی به عنوان بخشی از فرایند تراپی یا درمان است.
درمان دارویی: در برخی موارد، متخصصین اعصاب و روان ممکن است داروهایی مانند ضدافسردگی‌ها یا ضداضطراب‌ها را تجویز کنند. این داروها می‌توانند به کاهش علائم اضطراب و افسردگی کمک کنند و فرد را برای شرکت در درمان‌های روانشناختی آماده‌تر کنند. داروها معمولاً به عنوان مکملی برای درمان‌های روانشناختی استفاده می‌شوند و درمان اصلی در این اختلال نیستند.
گروه‌درمانی: شرکت در جلسات گروهی و گروه‌درمانی می‌تواند به افراد مبتلا کمک کند تا مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی خود را تقویت کنند. این نوع درمان به افراد اجازه می‌دهد تا در یک محیط امن و حمایت‌کننده با دیگران تعامل کنند. تجربه تعامل با دیگران و تبادل نظرات می‌تواند به فرد کمک کند تا احساس تعلق اجتماعی بیشتری پیدا کند.
آموزش مهارت‌های اجتماعی: برنامه‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند به افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی کمک کنند تا مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کنند. این برنامه‌ها ممکن است شامل تمرینات خاصی برای بهبود ارتباطات و تعاملات اجتماعی باشند. یادگیری مهارت‌های ارتباطی می‌تواند به فرد کمک کند تا در موقعیت‌های اجتماعی راحت‌تر باشد.
سخن پایانی
همانگونه که گفته شد، اختلال شخصیت اجتنابی یا کناره‌گیر می‌تواند در زندگی برخی از افراد به عنوان یک چالش جدی باشد. شناخت علائم و نشانه‌های این اختلال، علل بروز و روش‌های درمان آن می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا کمک کند. اگر شما از علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت کناره‌گیر رنج می‌برید یا کسی را می‌شناسید که مبتلا به آن است، مراجعه به یک تراپپیست متخصص در زمینه اختلال شخصیت می‌تواند گامی مهم در مسیر درمان باشد. در فرایند درمان ضمن تلاش برای تغییر باورها و احساسات ناکارامد در فرد، تلاش می‌شود تا مهارت‌هایی به وی آموزش داده شده و او برای مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی مختلف آماده شود. ایجاد یک شبکه حمایتی و تشویق فرد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی نیز می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
