بسیاری از ما تصور می‌کنیم تصمیم‌گیری مهارتی است که تنها در لحظات مهم و حساس زندگی معنا دارد در حالی که در مسیر زندگی خود با انواع مسائل و مراحلی مواجه می‌شویم که ناگزیر به انجام تصمیم‌گیری هستیم. بنابراین می‌توان گفت تصمیم‌گیری یکی از مهارت‌های مهمی است که تقریبا در لحظه به لحظه زندگی ما مورد استفاده قرار می‌گیرد چرا که همیشه و در هر لحظه در معرض انواع تصمیمات کوچک و بزرگ هستیم. مهارت تصمیم گیری یک مهارت ذاتی و یا غریزی نیست هرچند ممکن است بعضی افراد توانایی بهتری در این زمینه داشته باشند اما خوشبختانه این مهارت قابل آموزش بوده و می‌توانیم آن را بهبود ببخشیم. مطالعات بسیاری نشان داده است که پایه‌ی مهارت تصمیم‌گیری در کودکی بنیان نهاده می‌شود و اگر کودکان در این زمینه آموزش ببینند و تقویت شوند در بزرگسالی از مهارت بالایی در تصمیم‌گیری برخوردار خواهند بود. با ما همراه باشید تا در مورد مهم‌ترین راه‌های تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان بیشتر بدانید.
نقش والدین در آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان
در زندگی هر کودک والدین نقش بسیار مهم و موثری دارند. هر کودکی به پدر و مادر خود به چشم قهرمانان زندگی خود نگاه می‌کند. به همین دلیل تمام رفتارهای والدین توسط کودک به دقت مورد مشاهده قرار گرفته و در ذهن کودک ثبت می‌شود. این حساسیت و دقت کودکانه هم جنبه مثبت دارد و هم جنبه منفی. اما والدین هوشیار و آگاه می‌توانند از این موضوع کاملا استفاده کرده و بسیاری از مهارت‌های زندگی از جمله مهارت تصمیم گیری را به شکل غیر مستقیم به کودک خود بیاموزند. برای نهادینه کردن بسیاری از مهارت‌های مهم نیاز به انجام کارهای خاص و خارق‌العاده نداریم فقط کافی است تا والدین رفتار خودشان را به عنوان قهرمان زندگی کودک اصلاح کنند و از این طریق بتوانند مهارت‌های مهم زندگی را به فرزند خود منتقل کنند.
دادن اختیار به کودکان در تصمیم‌گیری
مهارت تصمیم‌گیری یک فرایند رشدی است که به تدریج در کودکان اتفاق می‌افتد و باید مسیر تکامل خودش را طی کند. مهارت تصمیم‌گیری در کودکان همانند تکامل رشد جسمانی است. کودک به یکباره راه نمی‌رود یا نمی‌دود قبل از آن به تدریج سینه خیز می‌رود، کم کم چهار دست و پا، کمی بعد‌تر به آرامی و محتاطانه بلند می‌شود می ایستد و سرانجام اولین قدم را بر می‌دارد. تصمیم گیری نیز همین طور است. کم‌کم و تدریجی متناسب با سن رشدی کودک باید از او بخواهید تصمیم‌گیری کند. مثلا گاهی در مورد انتخاب غذا، لباس و یا اسباب‌بازی از او نظر بخواهید. در ابتدا چند گزینه برایش مشخص کنید و سپس از او بخواهید از بین این گزینه‌ها تصمیم بگیرد. به تدریج با افزایش سن کودک می‌توانید دایره انتخاب و تصمیم گیری‌اش را گسترده‌تر کنید.
در تصمیم‌گیری کودکان از آنها حمایت کنید
کودکان نیز مانند هر فردی دیگری ممکن است در تصمیمات خود دچار اشتباه شوند، تصمیم غلط بگیرند و یا بعد پشیمان شوند. این فرایند اجتناب‌ناپذیر است و برای هر کسی ممکن است پیش بیاید هرچند والدین باید تمام تلاش خود را انجام دهند تا فرزندان در مواقع حساس و بحرانی تصمیم اشتباهی نگیرند اما این به معنای آن نیست که به فرزند خود فرصت اشتباه کردن ندهیم و دائما بخواهیم آنان را کنترل کنیم. وقتی کودک شما در تصمیم خود دچار اشتباه می‌شود متناسب با اهمیت مسئله واکنش نشان دهید. فراموش نکنید اگر واکنش نامتناسبی نشان دهید و یا کودک خود را سرزنش کنید در مهارت تصمیم‌گیری همیشه دچار تردید خواهد بود. در مسیر تصمیم گیری از کودک خود حمایت کنید، با او همراهی کنید و در انتخاب و بررسی گزینه‌ها به او کمک کنید تا در نهایت بتواند تصمیم مناسبی بگیرد. این همراهی علاوه بر افزایش حس صمیمت به طور غیر مستقیم به کودک می‌آموزد که چگونه تصمیم بگیرد.
نکات کلیدی برای افزایش مهارت تصمیم گیری در کودکان
-
اجازه دهید کودکان خود تصمیم‌گیری کنند. از راه تجربه کردن است که پیامدهای خوب و بد را درک خواهند کرد و به مهارت خوبی دست خواهند یافت.
-
برای تصمیم‌گیری‌های کودک محدودیت‌های منطقی مشخص کنید. به طور مثال اگر کودک قرار است تنقلات مورد علاقه خود را انتخاب کند بهتر است سه یا چهار عدد از تنقلات مفید را به کودک پیشنهاد کنید تا بین آنها حق انتخاب داشته باشد.
-
به کودک خاطر نشان کنید که سوال کردن و کمک خواستن در مواقع حساس مانعی ندارد اما او باید بر مبنای عقاید و نظرات خود تصمیم گیری کند و این تصمیم‌ها تمرینی هستند برای تصمیم‌گیری‌های آینده.
-
به کودک بیاموزید که مسئولیت پیامدهای تصمیم خود را شخصا برعهده بگیرد. اگر کودک تصمیماتی مخرب در مورد یک موضوع گرفت هرگز او را محدود نکنید (تصمیماتی که خطر جدی برای سلامت خودش و دیگران نداشته باشد) و بگذارید با پیامدهای آن مواجه گردد. البته از قبل این پیامدها را به او یاداوری کنید.
الگوی‌سازی رفتاری والدین در تربیت کودک
همان‌طور که گفته شد والدین نقش بسیار مهمی در آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان دارند. برای اینکه بتوانید مهارت تصمیم‌گیری را به کودک خود بیاموزید بهتر است ابتدا این مهارت را به خوبی در خود پرورش دهید و در محیط زندگی نیز برای کودک به نمایش بگذارید. مثلا وقتی قصد دارید در مورد موضوعی با همسر خود صحبت کنید و تصمیم بگیرید بهتر است کودک شاهد تعامل و گفت و گوی شما باشد. (موضوعات چالشی که ممکن است منجر به تعارض بین شما و همسرتان شود را انتخاب نکنید) کودکان با مشاهده رفتار والدین به هنگام تصمیم‌گیری و نحوه انجام آن این مراحل را الگوبرداری کرده و به عنوان یک مبنای درونی در ذهن خود تثبیت می‌کنند.
مقاله پیشنهادی: «رفتار درمانی شناختی یا CBT چیست؟»
نقش مشاوره در تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان
مهارت تصمیم‌گیری در کودکان یک مهارت بنیادی و پایه‌ای است و متناسب با رشد شناختی کودک باید پرورش پیدا کند. مشاورین کودک و نوجوان با ارائه اطلاعات کافی و مناسب به والدین و آموزش انواع راهکارهای موثر می‌توانند آموزش مهارت تصمیم‌گیری به کودکان را تسهیل کنند.
نتیجه‌گیری
تصمیم‌گیری بخشی از فرایند رشد است. کودک باید یاد بگیرد که در مورد کارهای محول شده به او تصمیم بگیرد نه اینکه صرفا فرمانبردار والدین خود و یا دیگران باشد. اما گاهی والدین به دلیل نگرانی‌های خود ممکن است این مهارت بنیادی را در کودک خود نادیده بگیرند و از پرورش آن غافل شوند. در واقع والدین نگرانی خود را با کنترل کردن کودک سعی می‌کنند برطرف کنند اما این مسئله در آینده عواقب ناخوشایندی برای کودک خواهد داشت. رشد و پرورش تصمیم‌گیری در کودکان یک مهارت مهم و اساسی است. لطفا این مهارت مهم را نادیده نگیرید.
