اختلالات خواب در کودکان | علت کم‌­خوابی در کودکان و روش‌های درمان آن

گاه و بی­گاه، همه­‌ی ما مشکلاتی در خواب داریم. در اغلب موارد، این مشکلات جدی نیست و در فعالیت­‌های روز بعد ما تأثیر نمی‌گذارد، اما گاهی مشکلات خواب می‌تواند اثرات مهمی بر تندرستی و سلامت روانی ما داشته باشد. برخلاف تصور مردم که خواب را یک استراحت ساده می­‌دانند، روز به روز بیشتر روشن می­‌شود که خواب نقش اساسی در رشد و تنظیم مغز به عهده دارد. در واقع، مشکلات مربوط به خواب، مانند کم­‌خوابی، مقاومت در وقت خواب، به سختی خوابیدن در زمان خواب، بیدار شدن در نیمه شب، دشواری در بیدار شدن و خستگی، از جمله شایع‌ترین شکایت­‌ها و اختلالات خواب در کودکان است که والدین کودکان اظهار می‌کنند.

پدر و مادرهایی که نوزاد شیرخوار دارند بیش از هر کس، با مشکل قطع خواب آشنا هستند. بسیاری از آن­ها دوست دارند چیزهایی در مورد بیدار شدن خردسالان پرانرژی و کابوس­‌های شبانه کودکان (در قالب خوابگردی، حرف زدن در خواب، دندان قروچه در خواب، سر کوبیدن و سر تکان دادن در خواب، وحشت درخواب و کابوس) بدانند. هرچه کودکان بزرگتر می­‌شوند، تنوع رفتار آن­ها در خواب بیشتر می­‌شود. به همین شکل نوع مشکلات خواب  کودکان تغییر می­‌کند. هرچند گاهی اوقات مشکلاتی مثل کلنجار رفتن بر سر خوابیدن، بیدار شدن در طول شب و خوابگردی تا چند سال ادامه می‌­یابند. بنابراین اگرچه اختلالات خواب در کودکان شایع است، ولی این مشکلات همیشه خودبه­‌خود رفع نمی­‌شوند.

علت مشکلات خواب در کودکان چیست؟

عوامل زیادی مثل خلق‌و‌خوی کودک، تغذیه کودک، حساسیت کودک به شیر، رویدادهای فشارآور، مثل (حوادث ناگوار و ناگهانی، مرگ عزیزان، مشاجرات والدین‌، تعارض با دوستان، تماشای فیلم­های ترسناک)‌، مشکلات جسمی (بازگشت غذا به مری، عفونت گوش، آلرژی و مشکلات تنفسی) و مشکلات روانی (افسردگی، اضطراب، بیش­‌فعالی) خود کودک، در ایجاد مشکلات بی­‌خوابی و کم­‌خوابی کودکان نقش دارند. همچنین کودکانی که نسبت به لمس و صدا به شدت حساس هستند ممکن است دچار اختلالات خواب شوند، چرا که این کودکان به راحتی برانگیخته می­‌شوند و نمی­‌توانند آرام بگیرند و به خواب روند. کودکی که چنین مشکلی دارد ممکن است از کشیدن ملحفه روی بدنش احساس ناراحتی کند یا از حسی که لباس خواب روی پوست او بوجود می­‌آورد، شکایت کند. حساسیت مفرط به صدا باعث می­‌شود که کودک در نادیده گرفتن صداهای محیط مشکل داشته باشد و نتواند بخوابد. کمترین سر و صدا او را بی‌­قرار می­‌کند و باعث بیداری او می­‌شود.

مقاله پیشنهادی:“اختلال شخصیت چیست؟ انواع اختلال شخصیت و روش‌های درمان آن”

عوارض ناشی ازاختلالات خواب

کودکانی که کم خوابی دارند و یا خواب کافی ندارند، در روز بعد، کنترل رفتارهایشان را بیشتر از دست می­‌دهند، بسیار بدعنق، تکانشی، حواس‌­پرت و از نظر هیجانی بی‌­ثبات هستند، یعنی حالت آن­ها ناگهان، مثلا ازخنده به گریه، تبدیل می­‌شود. از آن­جایی که هورون رشد در خواب بیشتر ترشح می­‌شود، به همین دلیل نداشتن خواب کافی در این دوران باعث اختلالات رشدی در کودکان می‌­شود.

تغییرات رشدی خواب

الگوها و نیازهای خواب به شدت در سال­‌های اول زندگی تغییر می­‌کنند، و سپس به تدریج در بزرگسالی الگویی ثابت پیدا می­‌کنند. نوزادان در حدود شانزده تا هفده ساعت در روز می­‌خوابند و در ده سالگی مدت خواب کودکان به 10 ساعت خواب در طول روز کاهش می‌­یابد. نوزادان و کودکان نوپا، مشکلات شب­‌خیزی (مشکل در ادامه دادن خواب) بیشتری دارند؛ کودکان پیش‌­دبستانی بیشتر مشکلات به خواب رفتن دارند و مشکل کودکان دبستانی این است که به رختخواب نمی‌­روند.

انواع اختلالات خواب در کودکان

اختلالات خواب در کودکان انواع مختلفی دارد که برخی ازآن­ها در سنین مختلف، شایع‌­تر هستند. بی­‌خوابی احتمالا شایع­‌ترین اختلال خوابی است که کودکان تجربه می­‌کنند.برخی اوقات مشاهده می­‌شود که کودکان ساعات زیادی در طول شبانه‌­روز می‌­خوابند. همین­طور که کودکان بزرگ­تر می­‌شوند، ممکن است رفتارهای خواب غیرمعمول، مانند ترس‌­های شبانه و کابوس‌­های تکرارشونده، درآن­ها به‌­وجود آید. ممکن است چرخه­‌ی خواب کودک غیرطبیعی باشد، مثلا گاهی چند ساعت کوتاه بخوابد و بعد به طور کامل بیدار باشد. البته هرگاه مشکل خواب وجود داشته باشد، باید حتما احتمال وجود مشکلات پزشکی که می‌­تواند در اختلال خواب نقش داشته باشد، مانند آپنه خواب (وقفه تنفسی هنگام خواب)‌ شرایط دردناک ماند بازگشت غذا به مری، عفونت شدید گوش یا حساسیت­‌ها (مثل فقدان تحمل شیر)، بررسی گردد.

1- به خواب نرفتن­ و قطع خواب­

(شامل خواب­‌آلودگی، حمله خواب، وقفه تنفسی هنگام خواب)

خواب‌­آلودگی                              

خواب‌­آلودگی می­‌تواند ناشی از بیماری، مصرف داروف افسردگی، خواب شبانه ناکافی، حمله خواب یا قطع موقت تنفس در خواب باشد. اگر کودکی 2 ساعت بیش از مدت زمانی که برای رده سنی او مناسب است بخوابد، یا بعد از مقطع پیش‌­دبستانی در طول روز چرت بزند، احتمالا مشکل خواب­‌آلودگی دارد. علائم رفتاری خواب­‌آلودگی عبارتند از فراموش‌کاری، بهانه‌­گیری، تنبلی، ناهماهنگی، هیجانی شدن، کاهش توجه. معلمان معمولا اولین کسانی هستند که به این مشکلات پی‌می­‌برند و اظهار می­‌دارند کودک مشکل بی­‌توجهی، تنبلی یا تحرک بیش از حد دارد. عفونت­‌های ویروسی و بیماری­‌هایی که تب شدید ایجاد می­‌کنند، در کودک احساس خستگی و خواب‌­آلودگی بوجود می­‌آورند ولی این احساسات با درمان کودک کاهش می­‌یابند. بعضی از داروها مثل آنتی­ هیستامین­‌ها نیز خواب­آلودگی ایجاد می­‌کنند. خواب ناکافی، خوب­‌نخوابیدن در طول روز خواب­‎‌آلودگی ایجاد می­‌کند. افسردگی کودکان نیز می­‌تواند خواب­آلودگی ایجاد کند.

راهکارهای دکتر امینی برای خواب­‌آلودگی :

1-اطلاع‌­رسانی: پس از رد کردن مشکلات پزشکی توسط متخصصین، به والدین در مورد خواب لازم در هر رده سنی اطلاعات داده می­‌شود که می‌­توانند بر کیفیت خواب کودک تاثیر بگذارند.

2-منظم کردن برنامه روزانه کودک: والدین باید خورد و خوراک، خواب، ورزش و فعالیت­‌های اجتماعی کودک را منظم کنند.

حمله خواب                                       

در حمله خواب، شخص به جای یک وعده خواب شبانه، در طول 24 ساعت، هر لحظه ممکن است به خواب رود. اشخاص مبتلا به این اختلال معمولا در طول شب بارها بیدار می­‌شوند و در طول روز وقتی درحالت عدم فعالیت هستند به شکل غیرقابل مهاری برای مدت کوتاهی به خواب می‌­روند.

وقفه تنفسی هنگام خواب (آپنه خواب)

اختلال خوابی است که موجب خواب­‌آلودگی شخص در طول روز می­‌شود. این قطع شدن خواب گاهی چندبار در شب تکرار می­‌شود و باعث می­‌شود کودک روز بعد، خواب‌­آلود باشد. کودکانی که دچار وقفه تنفسی در خواب می­‌شوند، در خواب بی‌قرار هستند، با صدای بلند خرناس می­‌کشند، نفس‌شان بند می‌­آید و برای مدتی ساکت می‌­شوند. این کودکان در طول شب بارها از خواب می‌­پرند، هنگام خواب وول می­‌خورند و دست و پا پرت می­‌کنند، عرق می­‌کنند و در طول روز در حالی که وقت خواب نیست، می­‌خوابند.

شایع‌­ترین علل وقفه تنفسی در خواب عبارت است از بزرگ شدن لوزه­‌ها. با توجه به اینکه بزرگ شدن لوزه ها یک مساله طبی است، بهتر است در چنین شرایطی از یک متخصص گوش، حلق و بینی مشورت بگیرید.

مشاوره کودک و نوجوان

2- اختلالات برنامه خواب-بیداری

نشانه­‌های اولیه مشکلات برنام‌ه­ای عبارتند از اینکه کودک سر وقت نخوابد، صبح خیلی زود بیدار شود و برنامه‌­ی خواب نامنظم داشته باشد. فعالیت­‌های روزمره دیگری مثل خوردن و بازی کردن نیز گاهی بی­‌نظم هستند. مشکلات برنامه خواب-بیداری زمانی پیش می­‌آیند که زندگی روزمره کودک بی­‌نظم باشد؛ یعنی کودک بی‌­موقع خوابش بگیرد یا خیلی چرت بزند و برنامه‌­ی خواب-بیداری کودک با برنامه خواب-بیداری خانواده همخوانی نداشته باشد.

راهکارهای دکتر امینی برای مشکلات برنامه­‌ی خواب-بیداری:

1- اطلاع رسانی: مطلع کردن والدین از چرخه‌­های خواب-بیداری فرزندانشان، خواب لازم و مناسب برای هر رده سنی

2- منظم بودن زمان خواب: روال منظم و آرامش­‌بخش بر خواب کودک که حدودا 30 دقیقه قبل از فرا رسیدن وقت خواب شروع می‌­شود (مثلا با توالت رفتن و قصه گفتن) و به خوابیدن ختم می­‌شود.

3- فرا رسیدن تدریجی زمان خواب: مشخص کردن زمانی که کودک معمولا در آن زمان به خواب می­‌رود و شروع کردن مراسم خواب، 15 دقیقه قبل از فرا رسیدن این زمان.

4- برنامه روزانه منظم: همچنین منظم کردن برنامه روزانه کودک از لحاظ زمان بیدارشدن، غذاخوردن، ورزش کردن

3- مشکل شروع کردن و ادامه دادن خواب

مشکلات مرتبط با وقت خواب و بیدار شدن مکرر در طول شب، در بین کودکان پیش‌­دبستانی خیلی شایع است. مشکلات به خواب رفتن هم جزء مشکلات شایع هستند و این دو مشکل معمولا به طور همزمان وجود دارند.

راهکارهای دکتر امینی برای مشکل شروع کردن و ادامه دادن خواب:

1-اطلاع رسانی: به والدین در مورد میزان خواب لازم در هر مقطع سنی و توضیح دادن اهمیت منظم بودن وقت خواب و جدا خوابیدن کودک اطلاعات داده شود.

2-منظم بودن زمان خواب: روال منظم و آرامش­‌بخش بر خواب کودک که حدودا 30 دقیقه قبل از فرا رسیدن وقت خواب شروع می­‌شود (مثلا با توالت رفتن و قصه گفتن) و به خوابیدن ختم می­‌شود.

3-خاموشی تدریجی: والدین باید رفته رفته از وابستگی کودک به خود کم کنند تا بالاخره کودک بتواند به تنهایی بخوابد. در مورد صبح بیدار شدن کودک هم، پدر و مادر باید زمان بیدار شدن کودک را عقب بیاندازند.

4- با برنامه بیدارشدن: در مورد کودکانی که در طول شب چند بار بیدار می­‌شوند، پدر و مادر باید 60 دقیقه قبل از زمانی که کودک معمولا در آن زمان بیدار می­‌شود، او را بیدار کنند. به این ترتیب کودکی که از خواب عمیق بیدار شده یاد می­‌گیرد مجددا بخوابد.

مؤثرترین رویکرد برای رفع مشکل شروع کردن و ادامه دادن خواب، رویکرد رفتاری است. در این رویکرد از فنون مختلفی مثل بی­‌توجهی تدریجی یا سریع والدین، تقویت مثبت به موقع خوابیدن و رفتار خواب درست، سر وقت خوابیدن منظم، نشانه‌­آموزی (جدا کردن وقت خواب و فعالیت و امور شبانه) استفاده می­‌شود.

مشاوره فرزندپروری 

4-از خواب پریدن­‌ها

(شامل کابوس­‌ها، تکان خوردن و سر کوبیدن در خواب، دندان ­قروچه در خواب، خواب‌گردی، حرف زدن در خواب)

اختلالاتی هستند که در جریان خواب یا هنگام گذر از خواب به بیداری رخ می­‌دهند و شامل کابوس، تکان خوردن در خواب یا کوبیدن سر هنگام خواب، دندان قروچه در خواب، خوابگردی و حرف‌زدن در خواب می­‌شوند.

کابوس‌­ها

کابوس‌­ها ، استرس‌­های طول روز را منعکس می‌­کنند و محتوای آن­ها از سیر رشدی ترس‌­ها و نگرانی­‌ها تبعیت می­‌کند. به عنوان مثال، پیش‌­دبستانی­‌ها موجودات خیالی ترسناک، مصدومیت خود یا مصدومیت دیگران و حیوانات را خواب می­‌بینند، در مقابل کودکان بزرگتر، خواب بچه­‌دزدی می­‌بینند، هرچند آن­ها نیز موجودات خیالی و مصدومیت خود یا دیگران را خواب می­بینند. دوره‌­های پر استرس زندگی و ضربه­‌های روانی نیز کابوس‌­ها را نشدید می­‌کنند. تقریبا هر بچه­‌ای در زندگی خود کابوس می­‌بیند و 10 درصد بچه­‌ها هفته‌­ای یکی دوبار کابوس دارند. تکرار یا استمرار کابوس‌­ها نشانگر استرس نامعمول در طول روز است. کابوس ها اگرچه به­‌خودی­‌خود آسیب محسوب نمی­‌شوند ولی می‌­توانند اختلال خواب و ترس از به رختخواب رفتن ایجاد کنند.

راهکار دکتر امینی برای کابوس:

1-حمایت کودک: وقتی فرزندتان شروع به گریه می­‌کند هر چه سریعتر نزد او بروید. دیدن، شنیدن صدا، یا تماس با شما او را بلافاصله به خواب آرام بازمی­‌گرداند. فقط اگر فرصت کافی برای بیدارشدن کامل پیدا کند و از صدای ترس خود به وحشت بیفتد، یا اگر پرستاری که از او مراقبت می­‌کند ناآشنا باشد، کابوس ممکن است تبدیل به رویدادی به­‌یادماندنی شود، که باعث ترس او از به خواب رفتن مجدد شود.

2-مهارت­‌های کنارآمدن: ترغیب کودک به نمایش دادن ترس و کابوس خودش در قالب بازی  و ایفای نقش برای از بین بردن ترس.

 تکان خوردن و سر کوبیدن در خواب

حرکات موزون بدن کودک در خواب از 6ماهگی شروع می‌­شود. سر کوبیدن و سرچرخاندن نیز حدودا از 9 ماهگی آغاز می­‌شود.این رفتارها به تریج کم می­‌شوند و تا 4 سالگی محو می­‌شوند. تکان خوردن و سر کوبیدن معمولا در اوایل خواب و یا در اواسط شب رخ می­‌دهند که کودک بعد از یک دوره بیدار شدن، مجددا می‌خوابد. دوره‌­های آن­ها نیز معمولا بین 5 تا 15 دقیقه طول می‌­کشد.

راهکارهای دکتر امینی برای تکان خوردن و سر کوبیدن در خواب:

درمان­‌های خاصی برای این رفتارهای خردسالان پیشنهاد نشده است ولی مشاوران به پدر مادرها توصیه می‌کند تختخواب کودک را تودوزی کنند، کلاه محافظ سر کودک بگذارند و برای از بین بردن صدای تختخواب کودک، تشک او را روی زمین بیندازند.

دندان ­قروچه در خواب

ساییدن مکرر دندان­‌ها در خواب روی یکدیگر یا ساییدن فک‌­ها روی هم در خواب، در هر سنی رخ می­‌دهد ولی یکی از اختلالات خواب در کودکان است. تا جایی که بیش از 50 درصد نوزادان و 15 درصد کودکان 3 تا 17 ساله، این رفتار را انجام می­‌دهند. دندان قروچه در خواب و بیداری رخ می­‌دهد و در موارد شدید برای جلوگیری از آن از وسایل محافظ دندان استفاده می­‌شود. شواهدی وجود دارد که نشان می­‌دهند استرس، تا حدی در این مشکل نقش دارد ولی دندان قروچه معمولا مشکل خوش­‌خیمی است و به مرور برطرف می­‌شوند.

خوابگردی

بچه‌­ها در خوابگردی با نگاهی سرد و بی روح بیدار می­‌شوند و چند ثانیه تا چند دقیقه راه می‌­روند. شیوع آن در بچه‌­های 9 تا 12 ساله شایع­‌تر است. چون خستگی خوابگردی راتسریع می‌کند، کودک باید کافی و منظم بخوابد.

راهکارهای دکتر امینی برای خوابگردی:

اگر یک ماه کودک را 30 دقیقه قبل از شروع دوره­ی خوابگردی بیدار کنیم و با این کار در بیداری ناقص او خلل ایجاد کنیم، مشکل کودک رفع می­‌شود. در مدیریت دوره‌­ی خوابگردی از فنون پیشگیری از سوانح، آرام برگرداندن کودک به رختخواب و کاری نکردن تا کودک آرام بگیرد، استفاده می­‌شود.

حرف زدن در خواب

تعداد بسیار زیادی از کودکان در خواب غرولند می­‌کنند. برخی آنقدر واضح حرف می‌­زنند که می­‌توان گفته‌­هایشان را فهمید. گاهی کودک حتی می­‌خندد یا با لحن و صدای شوخی کردن حرف می­زند. خودبه خود حرف زدن در خواب در 50 تا 60 درصد آدم ها دیده می­‌شود و آسیب محسوب نمی‌شود.

راهکار دکتر امینی برای مشکل حرف زدن در خواب: نیازی به بیدار کردن و گوش کردن به کودکانی که در خواب حرف می‌­زنند و آرام هستند نیست. بهتر است روز بعد در مورد چیزهای عجیبی که در خواب گفته­ است شوخی نکنید، چون بیشتر کودکان حرف زدن در خواب را ترسناک می­‌دانند.

رزرو نوبت مشاوره آنلاین