با پیشرفت علم و افزایش آگاهی توجه به سلامت روان بیش از قبل اهمیت پیدا کرده است. امروزه افراد زیادی برای حل مشکلات و مسایل روانی خود از متخصصین کمک می‌گیرند. در واقع، افراد زیادی نسبت به تاثیر مستقیم سلامت روان بر جسم و نقش برخورداری از سلامت روان برای موفقیت در زندگی آگاه شده‌اند. امروزه کمک گرفتن از خدمات مشاوره و استفاده از خدمات رواندرمانی کیفیت زندگی بسیاری از افراد را بهتر کرده است. ممکن است شما با تفاوت مشاوره و روان درمانی آشنا نباشید و در رابطه با انتخاب متخصص مورد نظرتان هم تردید داشته باشید. در این مقاله دو تخصص مشاوره و روان درمانی را به دقت بررسی کرده و سپس شباهت‌ها و تفاوت‌های آنها را توضیح میدهیم.
مشاوره (counselling) چیست؟
روش درمانی که در آن گفتگوهایی بین مراجع و روانشناس انجام می‌گیرد، تحت عنوان مشاوره شناخته میشود. فرد مشاور، در واقع روانشناسی است که بر اساس دانش خود به ارایه مشاوره و آموزش دیگران اقدام میکند. در انواع مشاوره که به آن “مشاوره روانشناسی” هم گفته میشود، روانشناس به فرد کمک میکند تا با احساسات ناخواسته و عادت‌های رفتاری آزاردهنده خود آشنا شود. سپس برای غلبه بر آن رفتارها و بازگشت به روال عادی زندگی تلاش کند. به عنوان مثال، اگر فردی یکی از عزیزان خود را از دست داده و دچار حالات غمگینی و افسردگی شود، مشاوره به او کمک میکند تا از احساس افسردگی رهایی پیدا کند. بطور کلی، در مشاوره تمرکز روی یک مشکل در یک بازده زمانی خاص است. در واقع، مشاور سعی میکند راه‌حل‌هایی برای مشکلات جاری مراجع پیدا کند. مشاور با نشان دادن همدلی خود نسبت به مراجعه کننده به او احساس راحتی میدهد تا بتواند احساسات واقعی خود را شناخته، آنها را بیان کند و برای رسیدن به راه درمان مناسب تلاش کند.
ویژگی‌های مشاور خوب
ما در این بخش به مجموعه مشخصه‌ها و ویژگی‌های یک مشاور خوب اشاره می‌کنیم:
- مهارت گوش دادن و توجه مناسب و به اندازه
- همدلی و درک
- نگرشی مثبت و بدون قضاوت
- صبر و مهربانی
- توانایی کنار آمدن با موقعیت‌های عاطفی
- توانایی برقراری ارتباط با طیف گسترده‌ای از افراد
- خلق یک ارتباط خوب
- تحلیل و بررسی دقیق مسائل به دور از اغراق
انواع مشاوره
مشاوره با توجه به مشکل و مسئله یک فرد میتواند در زمینه‌های مختلف باشد. به همین خاطر، انواع مختلف مشاوره وجود دارد. در ادامه مقاله تفاوت مشاوره و رواندرمانی به بررسی بعضی از انواع مشاوره می‌پردازیم.
مشاوره سلامت روان
مشاوران سلامت روان به مراجعین برای پیشگیری و آشنایی با مشکلاتی نظیر افسردگی، اضطراب، فرزندپروری موثر، ارتباط مناسب با نوجوان، کنترل خشم، اعتیاد، مشکلات خانوادگی و غیره کمک میکند. در این نوع از مشاوره به افراد آموزش‌هایی برای بهبود روابط زوجین، ارتقای کیفیت زندگی و داشتن سبک زندگی سالم داده میشود.
مشاوره شغلی
در این نوع مشاوره به افراد براساس علاقه و توانایی‌هایشان برای انتخاب بهترین مسیر شغلی و حرکت در راستای آن کمک میشود. برنامه مشاوره شغلی در هر مرحله از زندگی میتواند به افراد در انتخاب، تغییر یا ترک شغل کمک کند.
مشاوره توانبخشی
هدف در این برنامه کمک به افراد با ناتوانی ذهنی یا جسمی برای افزایش حس ارزشمندی در زندگی است. این روش به افرادی که موانع رفتاری، فیزیولوژیکی، عصبی و ذهنی دارند کمک میکند تا بتوانند در جامعه مشارکت کرده و به اهداف خود برسند. همچنین در این نوع از مشاوره به خانواده‌های افراد با نیازهای ویژه مشاوره‌های تخصصی و حمایتی ارائه میشود.
مشاوره پیش از ازدواج و ازدواج
افراد در زمان انتخاب همسر و نیز برای بهبود رابطه خود با همسر و شریک زندگی‌شان به این نوع از مشاوره نیاز دارند. مشاجره، رفتارهای مضر، اتفاقات استرس‌زا و غیره در روابط چالش ایجاد می‌کنند. مشاور متخصص در زمینه ازدواج، به زوجین کمک میکند تا بر موانع غلبه کرده و رابطه خود را بهبود ببخشند.
از دیگر انواع مشاوره میتوان به مواردی همچون مشاوره تحصیلی، خانواده، اعتیاد و غیره اشاره کرد.
رواندرمانی (psychotherapy) چیست؟
در رواندرمانی، درمانگر به مراجع کننده کمک میکند درک منطقی نسبت به باورها، احساسات و دیدگاه‌های خود پیدا کرده و الگوهای تفکر، رفتار و شخصیت خود را شناسایی کند. با این روش فرد میتواند به چالش‌های خاص و مشکلات زندگی خود غلبه کرده و به صورت ریشه‌ای آنها را حل نماید. در واقع، یک تفاوت مشاوره و رواندرمانی این است که در رواندرمانی معمولاً علت‌های پایه‌ای و اساسی مشکلات ـ بخصوص مشکلات تکراری ـ بررسی می‌شوند. این فرایند میتواند تغییرات کلی و پایدار در فرد به وجود آورده و به رشد شخصیتی و بهبود کیفیت زندگی وی منجر شوند. با توجه به اینکه رواندرمانی یک فرایند تخصصی محسوب میشود، ممکن است همه فارغالتحصیلان روانشناسی از تخصص لازم برای آن برخوردار نباشند. همانگونه که پیشتر عنوان شد در فرایند رواندرمانی به فرد کمک میشود که تا بصورت دقیق مشکلات و مسایل روانی خود را ریشه‌یابی کرده و آنها را حل و فصل نماید. طبق این تعریف، رواندرمانی نوعی بازسازی عمده در باورها، احساسات، رفتار و به نوعی شخصیت محسوب میشود. در این روش به فرد کمک میشود تا درک درستی از رفتارها، افکار و احساسات آزارنده و پریشان کننده پیدا کرده و بر آنها غلبه کند.
رواندرمانی برای چه کسانی مفید است؟
بطور کلی، همه افرادی که از اختلالات روانی چون افسردگی، اضطراب، وسواس، اختلال شخصیت، اختلال پانیک و غیره رنج میبرند، میتوانند به کمک رواندرمانی بر مشکلات خود غلبه کنند. اینکه میزان تاثیر رواندرمانی در حل این مشکلات چقدر است به عواملی چون شدت مشکل، وجود مشکلات همراه، شرایط خاص خانوادگی و غیره بستگی دارد. بطور مثال، کسی که در فرایند شروع افسردگی است و غیر از آن از مساله خاصی رنج نمی‌برد به درمان بهتر پاسخ میدهد تا فردی که چندین سال از شروع افسردگی وی میگذرد.
چه کسانی صلاحیت انجام رواندرمانی را دارند؟
با توجه به اینکه رواندرمانی یک اقدام تخصصی است که در آن به فرد بیمار کمک میشود تا از طریق اصلاح افکار، احساسات، باورها و الگوهای رفتاری، بر مشکلات و مسایل روانی خود غلبه کند؛ تنها افرادی صلاحیت انجام آن را دارند که از دانش لازم در زمینه شناخت ماهیت انسان، مشکلات روانی و روشهای درمان آن برخوردار باشند. این افراد غیر از داشتن دانش در حوزه روانشناسی باید در زمینه انجام رواندرمانی نیز مهارت لازم را کسب نمایند. شاید در اینجا این سوال پیش آید که “آیا همه روانشناسان صلاحیت انجام رواندرمانی را دارند یا نه؟” پاسخ به این سوال “نه” می‌باشد. چرا که امروزه علم روانشناسی دارای شاخهها و گرایشهای بسیاری است که ماهیت برخی از آنها اساساً با انجام رواندرمانی متفاوت است. در بسیاری از شاخه‌های روانشناسی فقط دیدگاه نظری و پژوهش در مورد روان انسان مورد تاکید است. کاربرد اصول روانشناسی برای شناخت مشکلات روانی و درمان آنها عمدتاً مربوط به گرایش روانشناسی بالینی است. روانشناسی بالینی شاخه‌ای از روانشناسی است که هدف آن مطالعه، تشخیص و درمان اختلالات روانی است. متخصصان روانشناسی بالینی با توجه به ماهیت رشته تحصیلی خود، با مباحث مختلف آسیب‌شناسی و رواندرمانی آشنا می‌شوند. برخی از روانشناسان بالینی برای کسب مهارت‌های تخصصی در کنار آموزش‌های آکادمیک در دورههای تکمیلی نیز شرکت می‌کنند. معمولاً این افراد با توجه به تجربیات نظری و عملی که در فرایند تحصیل به دست می‌آورند از قابلیت بالایی برای درمان برخوردار هستند.
مقاله پیشنهادی: چگونه مشاوره‌ی آنلاین میتواند اختلال اضطراب فراگیر را درمان کند؟
یک نکته قابل توجه در خصوص صلاحیت داشتن برای رواندرمانی، اخذ مجوزهای لازم از مراجع ذیصلاح است. امروزه در هر کشوری برای پیشگیری از مشکلات احتمالی و برخورداری از پوشش بیمه‌ای برای مراجعین، کلیه افرادی که به ارایه خدمات مشاوره و رواندرمانی مشغول هستند باید دارای مجوز صلاحیت فعالیت حرفه‌ای باشند. در کشور ما دو سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران و سازمان بهزیستی (بصورت محدود) وظیفه صدور پروانه فعالیت تخصصی را بر عهده دارند. طبق مصوبات قانونی افرادی که دارای مجوزهای رسمی هستند میتواند در این حوزه فعالیت نمایند. برای اطلاع از اینکه آیا مشاور یا رواندرمانگر شما دارای پروانه فعالیت تخصصی است یا خیر؟ و اینکه رشته تخصصی او چیست؟ به راحتی می‌توانید در سایت این دو سازمان جستجو کنید.
انواع رواندرمانی
رواندرمانگران در فرایند درمانی خود از رویکردهای و روشهای مختلف استفاده می‌کنند. این روش‌ها طوری انتخاب می‌شوند که متناسب با شرایط مختلف مراجعین و بیماران باشد. در ادامه انواع رواندرمانی را معرفی و بررسی می‌کنیم.
درمان شناختی ـ رفتاری (CBT)
در این رویکرد افکار، باورها، احساسات و رفتارهای آسیب رسان شناسایی می‌شوند و درمانگر به فرد کمک میکند بتواند باورهای واقع بینانه‌تر و رفتارهای مؤثرتری را جایگزین کنند. افکار، احساسات و اعمال همگی به هم ارتباط دارند و فکرها و احساسات منفی باعث گیر‌کردن در یک چرخه معیوب می‌شوند. درمان شناختی ـ رفتاری یا CBT برای درمان طیف وسیعی از مسایل روانی مثل افسردگی، اضطراب، بیماری‌های مربوط به تروما و اختلالات خوردن و غیره کار می‌رود. امروزه این روش درمانی جزو موثرترین درمانها برای اختلالات روانی محسوب شده و نسبت به سایر روشهای درمانی کوتاه‌مدت‌تر است.
درمان بینفردی (IPT)
این نوع درمان فقط چند هفته طول می‌کشد و کمک میکند افراد مشکلات عاطفی دردسرساز مثل غم و اندوه، تغییرات اجتماعی یا نقش‌های شغلی، اختلاف با شرکا و مشکلات بین فردی را بهتر درک کرده و بر آنها غلبه کنند. در این نوع از انواع رواندرمانی افراد راه‌های سالمی برای ابراز احساسات یاد می‌گیرند. سپس با تکنیک‌هایی برای بهبود تعامل اجتماعی و روابط بینفردی هم آشنا می‌شوند.
رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT)
این نوع درمان به تنظیم هیجانی فرد کمک میکند. این درمان برای افرادی که افکار یا رفتارهای خودکشی دارند، درگیر اختلال شخصیت مرزی، اختلالات خوردن مقاوم به درمان داشته و اختلال استرس بعد از سانحه هستند، بسیار موثر است.
رواندرمانی حمایتی
در این نوع درمان از طریق کمک به رشد عزت نفس، کاهش اضطراب، توسعه مکانیسم مقابله و تعامل مشترک به افراد کمک میشود تا با چالش‌های مرتبط با اختلالات روانشناختی مواجه شوند. در واقع در این نوع درمان به افراد کمک میشود تا در کمترین زمان ممکن از شر آشفتگی روانی خلاص شده و برای شروع دوره رواندرمانی آماده شوند.
روانکاوی
در روانکاوی اعتقاد بر این است که مشکلات بیماران ریشه در تجربیات ابتدای دوران کودکی‌شان دارد. روانکاوان معتقد هستند که برای درمان مشکلات روانشناختی نباید فقط به تغییر در رفتارهای زمان حال بسنده کرد و برای دستیابی به تاثیرات ماندگار لازم است که دلایل پنهانی عمیق‌تری را بشناسیم و به درمان این موارد بپردازیم. یکی از اهداف درمان‌های روانکاوی و درمان‌های تحلیلی آشکار کردن تعارض‌های ناخودآگاهی است که موجب اختلالات روانشناختی شده است. به نسبت سایر درمانها، روانکاوی یک درمان طولانی مدت است. این درمان ممکن است برای همه افراد بخصوص کسانی که از مشکلات شدیدتر روانی رنج میبرند مناسب نباشد.
غیر از موارد ذکر شده انواع دیگری از رواندرمانی وجود دارند که میتوان به طرحواره درمانی، رواندرمانی وجودی و غیره اشاره کرد.
شباهت‌ها و تفاوت‌های مشاوره و رواندرمانی
تفاوت مشاوره و رواندرمانی را میتوان در جنبه‌های مختلفی بررسی کرد. رواندرمانگران با مشکلات درونی و تعارضات عمیق مراجعین سروکار دارند. در حالی که مشاوران به مشکلات بیرونی مراجعین و یافتن راه حل برای آنها تمرکز دارند. از دیگر تفاوت‌ها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
زمان
مشاوره یک دوره درمان کوتاه مدتی است که در آن طی یک زمان محدود روی موضوعی خاص تمرکز میشود و هدف آن یافتن راه حلی برای غلبه بر مشکل است. رواندرمانی فرآیند طولانی مدتی است که نیازمند دورههای طولانی کار با مراجعان است تا بتواند ریشه مشکل را کشف کرده و از راه‌های متناسب آن را رفع کند.
مراجعان
در مشاوره معمولاً مراجعان افرادی هستند که مهارت‌های مقابله‌ای خوبی دارند و با تفکر منطقی و کمک مشاور میتوانند راه‌حل‌هایی برای مشکلات خود پیدا کنند. رواندرمانی مناسب افرادی است که آشفتگی بیشتری نسبت به سایرین داشته و یا از یک اختلال روانی ناتوان کننده، عود کننده و مزمن رنج می‌برد.
مواد و روش‌ها
در مشاوره روش حل مسائل زیاد عمیق نیست اما در روان درمانی مراجعان تجربیات گذشته خود را به یاد می‌آورند تا ریشه رشدی، الگوهای شناختی و رفتاری خود را درک کنند. در نتیجه، آنها میتوانند جنبه‌های ناخودآگاه خود را کشف کرده و با افزایش خودآگاهی به تغییرات مطلوبی برسند.
چه زمانی باید به مشاور یا روان درمانگر مراجعه کنیم؟
با توجه به نکاتی که در مورد تفاوت بین مشاوره و رواندرمانی گفته شد؛ برای اینکه بدانید به کدام متخصص مراجعه کنید باید چند نکته ضروری را در نظر بگیرید. از جمله اینکه نگرانی‌های خود را بشناسید و بدانید چه انتظاری از درمان باید داشته باشید. سپس میزان تعهدی که می‌توانید نسبت به درمان داشته باشید را شناسایی کنید. با در نظر گرفتن تفاوت مشاوره و روان درمانی مراجعه به مشاور در موارد زیر میتواند مطلوب باشد:
- پیشگیری از اعتیاد و مقابله با مشکلات مرتبط با آن
- یادگیری مهارت‌های جدید برای مقابله با مشکلات
- مواجهه با یک تغییر و بحران
- تلاش برای ایجاد عادت‌های سالم‌تر
- مقابله با سوگ
- و غیره
مراجعه به رواندرمانگر در این موارد کمک کننده خواهد بود:
- ابتلا به یک بیماری روانی
- مشاهده تغییرات یا بدتر شدن علائم سلامت روان
- ناتوانی در حل مشکلات روزمره
- آسیب دیدن از یک حادثه یا رویداد مهم دیگر
- حل نشدن یک نگرانی در مشاوره
- و غیره
جمع‌بندی
با داشتن آگاهی نسبت به تفاوت مشاوره و رواندرمانی و شناخت مسائل و مشکلات خود می‌توانید از این خدمات استفاده کنید و سطح کیفیت زندگی خود را افزایش دهید. در این مقاله، ضمن آشنایی با این دو روش درمانی، تفاوت‌ها و شباهت‌های آنها را بررسی کرده‌ایم. حتماً در انتخاب شیوه درمان خود کلیه نکات ذکر شده را مدنظر قرار دهید. به این ترتیب، می‌توانید بهترین انتخاب را برای درمان خود داشته باشید.
