بلوغ مرحله مهمی از زندگی است که برای ورود به بزرگسالی باید آن را با موفقیت پشت سر گذاشت. یکی از اختلالات شایع در این زمینه، بلوغ زودرس کودکان است. دلایل مختلفی باعث ایجاد این اختلال میشوند. شما به عنوان والد یا کسی که با کودکان در ارتباط هستید باید با همه جوانب بلوغ زود هنگام آشنا باشید. در این مطلب به طور کامل در مورد علائم، دلایل و راه‌های درمان این اختلال صحبت می‌کنیم.
بلوغ زودرس چیست؟
بلوغ یکی از مراحل مهم رشد انسان هست که با تغییرات جسمی و رفتاری همراه است. در مواردی ممکن است بلوغ زودتر از موعد مقرر رخ دهد. این اتفاق باعث ایجاد چالش‌ها و مشکلاتی در زندگی فرد می‌شود. این بلوغ زمانی اتفاق می‌افتد که ظاهر جسمی کودک زودتر از انتظار به شکل یک فرد بالغ تغییر شکل پیدا میکند. علاوه بر این، بلوغ زود هنگام باعث تغییرات رفتاری شدید همچون خشم در فرد می‌شود.
انواع بلوغ زودرس
به طور معمول دختران در محدوده سنی 11 تا 13 سالگی و پسران در سنین 13 الی 15 سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند. البته ناگفته نماند بر اساس نژاد، فرهنگ و محیط ممکن است این محدوده سنی کمی متغیر باشد! هر نشانه بلوغی که قبل از این محدوده سنی رخ دهد میتواند نشان دهنده بلوغ زود هنگام در فرد باشد. بطور کلی دو نوع بلوغ زودرس وجود دارد و هر کدام بنا به دلایل متفاوتی رخ می‌دهند، در ادامه به بررسی این دو می‌پردازیم.
بلوغ زودرس مرکزی
در بلوغ زودرس مرکزی غده هیپوفیز فعال شده و هورمون‌های جنسی را زودتر از سن بلوغ ترشح میکند. در این ایام، هورمون استروژن که باعث ایجاد صفات جنسی ثانویه در دختران می‌شود، فعال گشته و علاوه بر این هورمون تستسترون که عامل ایجاد تغییرات جنسی در پسران هست هم فعال می‌شود. علت اصلی ترشح زود هنگام این هورمون‌ها مشخص نیست اما میتواند به دلیل ارسال سیگنال‌های اشتباه از طرف مغز باشد.
بلوغ زودرس محیطی
این نوع بلوغ، نشانه‌ها و نتایج مشابه بلوغ زود هنگام مرکزی را دارد اما علت ایجاد آن متفاوت است. ترشح هورمون‌های جنسی از غدد جنسی یا فوق کلیه باعث ایجاد بلوغ زودرس محیطی میشوند. در این نوع از بلوغ، عوامل مختلفی باعث تحریک غدد جنسی می‌گردند.
دلایل ایجاد بلوغ زودرس چه هستند؟
دلایل مختلفی در دختران و پسران باعث بلوغ زود هنگام میشوند. از آنجایی که ترشح غدد جنسی تحت نظارت مغز است، در بیشتر موارد اختلال در عملکرد مغز در اثر جراحی یا ضربه باعث بلوغ زودتر از موعد می‌شود. در ادامه دلایل بلوغ زودرس را به طور کامل بررسی می‌کنیم.
عدم هماهنگی در سیگنال‌های مغز
در بیشتر موارد علت این بلوغ اختلال در ساز و کار مغز است. در چنین شرایطی مغز سیگنال‌هایی را زودتر از سن بلوغ ارسال میکند. این سیگنال‌ها بر غدد و اندام‌های جنسی تاثیر می‌گذارند. علت اصلی بلوغ زود هنگام در دختران میتواند این موضوع باشد.
مشکلات ژنتیکی و سابقه خانوادگی فرد
اختلالات ژنتیکی می‌توانند یکی از عوامل بروز بلوغ زودتر از موعد باشند. جهش در برخی از ژنها میتواند عملکرد غدد جنسی را دچار مشکل کند. به عنوان مثال شروع زود هنگام قاعدگی در دختران میتواند به علت مشکلات ژنتیکی رخ دهد.
مشکلات هورمونی
مصرف داروهای هورمونی توسط مادر در دوران بارداری نیز میتواند احتمال بلوغ زود هنگام در کودک را افزایش دهد. علاوه بر این عدم تعادل در ترشح برخی از هورمون‌های بدن میتواند عملکرد غدد جنسی را مختل کرده و منجر به ایجاد بلوغ زود هنگام شود.
چاقی و اضافه وزن
چاقی یکی از عواملی است که میتواند در بسیاری از کودکان باعث این نوع بلوغ شود، زیرا برخی از غدد و یاخته‌های چربی توانایی ترشح هورمون‌های جنسی را دارند.
مقاله پیشنهادی: مهمترین نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان
نشانه‌های جسمی بلوغ زودرس
مهمترین چیزی که به ما کمک میکند تا متوجه بلوغ زودرس در فرزند خود شویم دقت در تغییرات جسمی او است. کودکانی که قبل از سن بلوغ دچار این عارضه میشوند، سریع‌تر اندام زنانه و مردانه پیدا می‌کنند.
بزرگ شدن اندام‌های جنسی
به طور معمول بلوغ زود هنگام با بزرگ شدن اندام‌های جنسی شروع می‌شود. این بلوغ در دختران با رشد سینه آغاز می‌شود و در پسران باعث تغییر اندام تناسلی آنها می‌گردد. همه این علائم به معنای این است که فرد وارد دوره بلوغ و باروری شده است. قرار گرفتن کودکان در این دوره میتواند باعث فعال شدن تمایلات جنسی در آنان شود.
رشد موهای زائد و تغییرات ظاهری
افزایش تعریق و رشد موهای زائد در نواحی مختلف بدن نیز میتواند یکی دیگر از علائم بلوغ زود هنگام در کودک باشد. آکنه یکی دیگر از علائم ظاهری است که در این دوران آشکار می‌شود. علاوه بر این فعالیت غدد عرق در این دوره بوی بد بدن را بیشتر میکند.
شروع دوره قاعدگی در دختران
شروع قاعدگی در دختران اصلی‌ترین نشانه بلوغ زود هنگام در آنها است. در واقع قاعدگی در مراحل میانی بلوغ رخ می‌دهد. دخترانی که قبل از سن بلوغ دچار قاعدگی میشوند نیاز به توجه و آموزش ویژه‌ای دارند تا بتوانند این دوران را به سلامت سپری کنند.
بلند شدن قد
کوتاهی قد یکی از عوارض بلوغ زود هنگام است که در پسران شایع است. این اختلال در ابتدا باعث افزایش قد ناگهانی می‌شود، به طوری که کودک از همه همسالان خود بلندتر است اما با رسیدن به سن واقعی بلوغ رشد قد متوقف می‌شود. به این طریق افرادی که دچار بلوغ زود هنگام میشوند میانگین قدی کوتاه‌تری دارند.
نشانه‌های رفتاری بلوغ زودرس
دوران بلوغ باعث ایجاد و تجربه احساسات و عواطف مختلفی در میان انبوهی از حالات مختلف همچون احساس سردرگمی می‌شود. در بلوغ زودرس این سردرگمی بسیار شدیدتر است زیرا فرد هنوز از لحاظ ذهنی برای این مرحله آماده نیست و تجربه کردن احساسات متفاوت با همسالان او را آزار می‌دهد. مهمترین نشانه‌های رفتاری و عاطفی بلوغ زود هنگام شامل موارد زیر هستند.
تمایل به رابطه جنسی
اثرات روانی این اختلال در پسران بسیار شدیدتر است، به طوری که دختران راحت‌تر از این چالش عبور می‌کنند. اصولاً پسران در این دوره تحریک و تمایلات جنسی بالاتری دارند و بیشتر در معرض روابط خطرناک قرار می‌گیرند. علت اصلی این اتفاق ترشح هورمون‌های جنسی مردانه است که موجب برانگیخته شدن میل جنسی در فرد می‌شود.
بدخلقی و تحریک‌پذیری
در دوران بلوغ تعادل زندگی فرد از هر لحاظ برهم می‌خورد. فردی که تا دیروز کودک بوده اکنون وارد مرحله مهمی می‌شود که اطلاعات کافی درباره آن ندارد. از طرفی، بزرگسالان به نظرات او اهمیتی نمیدهند. همه این دلایل باعث می‌شود تا آستانه تحمل فرد به شدت کاهش یابد و عصبانیت خود را با دعوا و لجبازی نشان دهد.
تنهایی و افسردگی
وقتی فرد به سن بلوغ می‌رسد دغدغه‌های جدی‌تری دارد و نمی‌تواند مثل قبل مسائل را رفع کند. حس کافی نبودن در این دوران باعث می‌شود تا فرد دچار سرخوردگی شود. در صورتی که این وضعیت ادامه یابد فرد بیشتر در لاک تنهایی خود فرو می‌رود و علائم افسردگی در او شکل می‌گیرند. در این دوران نقش والدین و مشاور بسیار مهم است تا با راهنمایی‌های درست بتوانند از کودک خود حمایت کنند.
نحوه تشخیص بلوغ زودرس در کودکان
راه‌های مختلفی برای تشخیص بلوغ زودرس در دختران و پسران وجود دارد. با مراجعه به متخصص غدد و بررسی نشانه‌های جسمی از طریق آزمایش خون، تصویربرداری و … میتوان متوجه وجود این اختلال در کودک شد. همچنین، در بسیاری از موارد با معاینه فیزیکی توسط پزشک متخصص میتوان علائم بلوغ زود هنگام را بررسی کرد. یکی دیگر از راه‌های تشخیص این اختلال در کودکان اندازه‌گیری ضخامت و مقدار رشد استخوان‌ها است.
در میان روش‌هایی که در بالا ذکر شد آزمایش خون قطعی‌ترین راه تشخیص این نوع بلوغ است. در آزمایش خون مقدار ترشح هورمون‌های جنسی فرد مشخص می‌شود. در برخی موارد با تزریق یک هورمون خاص میتوان نوع بلوغ زودرس را مشخص کرد. کلیه این اقدامات با مراجعه به یک متخصص غدد امکانپذیر است.
برای بررسی نشانه‌های رفتاری و پیشگیری از آسیبهای روانی ناشی از بلوغ زودرس نیز می توانید از یک متخصص روانشناسی بالینی کمک بگیرید.
راه‌های درمان بلوغ زودرس
در صورتی که به موقع اقدام شود میتوان از طریق مداخلات تخصصی پزشکی بلوغ زود هنگام را درمان کرد. در درمان پزشکی با استفاده از داروهای مختلف از ترشح هورمون‌های موثر در بلوغ جلوگیری می‌شود. همچنین در پروسه درمان این اختلال توجه به مشکلات روحی و روانی فرد نیز مورد تاکید است.
مشاوره و صحبت با روانشناس
بلوغ زود هنگام اثرات روحی و روانی متعددی دارد که باعث کاهش اعتماد به نفس یا افسردگی در فرد می‌شود. برای این که فرد بتواند خود را بشناسد و این مشکل را مهار کند باید از راهنمایی‌های یک مشاور متخصص در این زمینه بهره گیرد. روانشناس بالینی از طریق گفتوگو و تکنیکهای گوناگون عزت نفس را به فرد باز میگرداند و به او در مسیر کسب ویژگی‌های مثبت کمک میکند.
دارو درمانی و جراحی
در افرادی که نوع بلوغ آنها مرکزی است دارو درمانی روشی موثر برای درمان بلوغ زودرس است. در این روش بطور منظم از داروهای خاصی استفاده می‌شود تا از بلوغ زود هنگام جلوگیری شود. اگر بلوغ زود هنگام به دلیل تومور یا عارضه مغزی باشد از طریق جراحی میتوان آن را درمان کرد.
جمع‌بندی
بلوغ زودرس یکی از اختلالاتی است که اگر نادیده گرفته شود و درمانی برای آن صورت نگیرد میتواند مشکلات زیادی را برای فرد ایجاد کند. برای درمان این اختلال شناخت دلایل و نشانه‌های آن ضروری است. در این مقاله همه نکات مهم در مورد این اختلال بررسی شدند، اگر احساس میکنید فرزند شما دچار این مشکل است حتماً با پزشک متخصص در این زمینه صحبت کنید. به منظور کنترل مسایل رفتاری و روانی ناشی از این مشکل نیز میتوانید از مشاور و روانشناس خود کمک بگیرید.
