سلامتی، نعمت است و چه بهتر که سلامت را در تمامی جنبه‌های زندگی خود احساس کنیم. سازمان بهداشت جهانی، سلامت روان را حالتی می‌داند که فرد در وضعیت بهینه‌ای قرار دارد و می‌تواند به طور مؤثر فعالیت کنید و با مسائل روزمره‌ی خود مقابله کند. این حالت، حالتی فراتر از نبود اختلال روانی و بیماری است. در این مقاله قصد داریم به توضیح و تعریف سلامت روان، عوامل مؤثر بر آن و راهکارهایی برای ارتقای سلامت روان، بپردازیم.
سلامت روان چیست؟
سلامت روان، یک حالت بهینه‌ی ذهنی است که فرد را قادر می‌سازد با استرس روزمره‌اش مقابله کند، توانمندی‌های خود را بشناسد، عملکرد شغلی و تحصیلی خوبی داشته باشد و بتواند با جامعه ارتباط بگیرد. سلامت روان، مؤلفه‌های مختلفی دارد که جنبه‌های فردی و اجتماعی افراد را در بر می‌گیرد. سلامت روان یکی از حقوق اساسی انسان‌ها در سرتاسر جهان است و به پیشرفت فردی افراد و پیشرفت جامعه کمک می‌کند.
سلامت روان، چیزی بیشتر از نبود اختلال روانی است. سلامت روان، روی طیف پیچیده‌ای قرار دارد و افراد مختلف به شکل‌های مختلفی آن را تجربه می‌کنند. زمینه‌ی اجتماعی، خانوادگی، مالی و فرهنگی افراد در سلامت روان آنها مؤثر است.
مشکلات سلامت روان، شامل طیف گسترده‌ای از اختلالات روانی، ناتوانی‌های روانی- اجتماعی، استرس و نگرانی، اختلال در عملکرد شغلی یا تحصیلی و رفتارهای آسیب به خود است. معمولا افرادی که به یکی از مشکلات سلامت روان مبتلا هستند، سطح پایینتری از رضایت از زندگی را تجربه می‌کنند، ولی الزاما همیشه اینطور نیست.
چه عواملی بر روی سلامت روان اثر می‌گذارند؟
در طول زندگی، عوامل مختلف فردی و اجتماعی و ترکیبی از این دو بر روی سلامت روان ما اثر می‌گذارند و آن را تغییر می‌دهند. عوامل روانشناختی و زیست شناختی نظیر مهارت‌های هیجانی، ژنتیک و تمایل برای مصرف مواد و الکل از جمله علل و عوامل فردی هستند.
شرایط اجتماعی و اقتصادی نیز به نوبه‌ی خود بر روی سلامت روان تأثیر گذار هستند و بودن در معرض عوامل محیطی مخرب نظیر فقر، خشونت و محیط خانوادگی ناسالم، فرد را در برابر اختلالات روانی، آسیب پذیر می‌کند.
عوامل گفته شده می‌توانند در تمامی سنین و مراحل زندگی باعث ایجاد تغییرات و اثراتی بر روی سلامت روان ما شوند، ولی دوره‌های حساس زندگی، نظیر اوایل کودکی تأثیر بیشتری از عوامل گفته شده می‌گیرند.
موارد زیر از جمله رایج‌ترین علل و عواملی هستند که سلامت روان ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند:
- شرایط اجتماعی- اقتصادی خانواده
- وضعیت شغلی
- تحصیلات
- جنسیت
- سن
- محیط خانه و ارتباطات اعضای خانواده با یکدیگر
- زمینه‌ی ارثی و بیولوژیکی
- تجربیات اوایل کودکی
مقاله پیشنهادی: آشنایی با روش‌های مراقبت از سلامت روان
ارتقای سلامت روان
ارتقای سلامت روان و پیشگیری از مشکلات سلامت روان، می‌تواند در سطح فردی و اجتماعی صورت گیرد. برنامه‌ها و مداخلاتی که برای ارتقای سلامت روان تهیه می‌شوند می‌توانند برنامه‌هایی باشند که در محیط کار، مدارس، ادارات و مؤسسات و یا برای افرد به خصوصی از گروه‌های به خصوصی به کار گرفته شوند. در نظر گرفتن پیش زمینه‌ی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی افراد در تدوین برنامه‌ی مناسب مهم و ضروری است.
در ادامه به راهکارهایی برای ارتقای سلامت روان در سطح فردی می‌پردازیم:
به خودتان ارزش و اعتبار بدهید: با خودتان با احترام و مهربانی رفتار کنید و خودتان را سرزنش نکنید. برای خودتان و فعالیت‌های مورد علاقه‌تان وقت بگذارید و سعی کنید مهارت جدیدی را یاد بگیرید.
از جسم خود مراقبت کنید: سلامت جسمی شما با سلامت روانی شما، ارتباط نزدیکی دارد و مراقبت و توجه به جسمتان به بهبود سلامت روانی شما نیز کمک می‌کند. داشتن تغذیه‌ی مناسب، خواب کافی و تحرک از جمله کارهایی هستند که می‌توانید برای ارتقای سلامت جسمی خود بکنید.
ارتباطات سالم داشته باشید: اطراف خود را با آدم‌هایی احاطه کنید که شما را دوست دارند و از شما حمایت می‌کنند. این افراد می‌توانند اعضای خانواده و یا دوستان شما باشند. در صورتی که احساس می‌کنید نیاز به ارتباطات جدید با افراد جدیدی دارید می‌توانید با حضور در محیط‌های مختلف نظیر کلاس، باشگاه،… با افراد جدید آشنا شده و ارتباطات جدیدی برقرار کنید.
اهداف واقع‌بینانه برای خود تعیین کنید: مشخص کنید در هر حوزه‌ای به چه اهدافی می‌خواهید برسید و مسیر رسیدن به هر یک از این اهداف را برای خود ترسیم کنید. در انتخاب هدف و مسیر رسیدن به آن، توانمندی‌ها، امکانات و محدودیت‌های خود را در نظر داشته باشید تا بتوانید اهداف واقع‌بینانه‌ای انتخاب کنید که شانس رسیدن به آنها زیاد است.
مهارت مدیریت استرس را بیاموزید: استرس، بخش جدایی ناپذیر زندگی امروزه‌ی ما شده است و لازم است تا مهارت‌هایی برای مقابله‌ی بهتر با استرس را بیاموزیم. تکنیک‌های تنفسی، تصویر سازی ذهنی و آرام سازی بدن از جمله روش‌هایی است که می‌توان برای کنترل و مهار استرس به کار برد.
از سوء مصرف الکل و مواد پرهیز کنید: بسیاری افراد برای حل مشکلات خود به الکل و مواد رو می‌آورند، در حالی که موارد گفته شده تنها باعث تشدید مشکلات فرد در دراز مدت می‌شود.
نتیجه‌گیری
عوامل مختلفی بر روی سلامت روان ما اثر می‌گذارند، عوامل فردی و عوامل اجتماعی هر دو از جمله عواملی هستند که وضعیت سلامت روان ما را تعیین می‌کنند. با اینکه برخی عوامل، از جمله عوامل اجتماعی، در کنترل و اختیار ما نیست و ما تعیین نمی‌کنیم در چه خانواده و جامعه‌ای به دنیا بیاییم و رشد کنیم؛ با این وجود با تقویت مهارت‌ها و انجام فعالیت‌های خود مراقبتی می‌توانیم تا حدی بر روی وضعیت کلی سلامت روان خود کنترل داشته باشیم و آن را ارتقا دهیم. در صورتی که احساس کنیم کنترلی روی این موضوع نداریم و وضعیت سلامت روان ما به طور جدی تحت تأثیر قرار گرفته است، ممکن است به یک اختلال روانی دچار شده باشیم. بسیاری از افراد، با وجود داشتن علایم و نشانه‌های اختلال روانی، آن را عادی و جزیی از زندگی می‌دانند، در صورتی که عملکرد خوبی در حوزه‌ی شغلی و تحصیلی خود ندارید و فعالیت‌های روزمره‌تان دچار اختلال شده است می‌توانید با کمک گرفتن از یک متخصص، عملکرد و سلامت روان خود را بهبود ببخشید.
